Çeçenya'nın Örtülü Ödeneği: Akhmad Kadirov Fonu

Çeçenya’nın Örtülü Ödeneği: Akhmad Kadirov Fonu

16 Nisan 2024, 23:46

9 Mayıs 2004 tarihinde Rus yanlısı Akhmad Kadirov’un bir suikast sonucu öldürülmesiyle[1] birlikte Çeçenya’da liderlik oğlu Ramzan Kadirov’a geçti. Ramzan Kadirov, ilerleyen dönemde babasının ismini Çeçenya’daki pek çok mekân ile kuruma ve kuruluşa vermiştir. Bu oluşumların dikkat çekenlerinden birisi de “Akhmad Kadirv Fonu”dur. 28 Haziran 2004 tarihli bir kararname ile kurulan Akhmad Kadirov Fonu(Vakfı), ihtiyaç sahiplerine yardım edilmesini sağlamak ve Çeçen Cumhuriyeti içerisinde istihdam oluşturmak amacıyla kurulmuştur. Vakfın başkanlığına da Akhmad Kadirov’un eşi Aymani Kadirov getirilmiştir. Mütevelli Heyeti başkanı ise Ramzan Kadirov’dur.

Fon, temel ihtiyaç sahiplerine yardım etmenin yanı sıra spor, kültür, sanat gibi dallarda da önemli gelişmeleri desteklediğini açıklamıştır. Faaliyet alanı Çeçenya ya da Kafkasya ile sınırlı olmayan fonun resmi sitesinde de belirttiği desteklerinden bazıları şunlardır[2]:

• On binlerce Müslümanın hac ibadetine katkı sağlanması ve hacılara iftar verilmesi[3],
• Çeçen Cumhuriyeti’nde iftar verilmesi[4],
• Hafız okullarının kaynağı[5],
• İhtiyaç sahiplerine ev yapımı, daire yenilenmesi, eşya temini[6][7],
• Yoksul ve muhtaç ailelere gıda yardımı[8][9],
• Ağır hastalara tıbbi yardım[10][11],
• Ülke içindeki ve dışındaki cami ve türbelerin yapımı ile bakımı[12][13],
• Muhammed (s.a.v)’in doğum gününün kutlanması[14],
• Akhmad Grozny futbol takımına destek verilmesi[15],
• Akhmad Kadirov anısına Rus bilardo turnuvası[16],
• Çeşitli sergilere destek verilmesi[17],
• Evlenmek isteyen gençlere destek sağlanması[18],
• Okullara araç-gereç temini[19],
• Ülke dışında okul açılması[20],

Yapılan yardımlara ve faaliyetlere bakıldığında oldukça insancıl ve faydalı gözüken fonun maddi kaynağının belirsizliği ve şeffaf olmayışı, Kadirov ailesinin/klanının kontrolünde ve keyfi kullanımında oluşu, fon için Çeçenya’da çalışanların maaşlarından yapıldığı iddia edilen kesintiler vs. fona dair pek çok soru işaretini de beraberinde getirmektedir.

Akhmad Kadirov Fonu, Ramzan Kadirov’un ülke içi ya da dışında desteklediği pek çok organizasyona, kişiye, kuruma hediyeler vermesi, ücretler ödemesi gibi bir şöhrete de sahiptir. Bunlardan bazıları ise şunlardır:

• Dağıstanlı sporcu Khabib Nurmagomedov’un babası Abdulmanap Nurmagomedov’a araç hediye edilmesi,[21]
• “Ночным волкам-Gece Kurtları” olarak bilinen Rus motosikletçiler grubuna 16 adet Harley Davidson marka motosiklet hediye edilmesi,[22]
• Çeçen sporcular Magomedrasul Khasbulayev, Magomed Bibulatov ve Arthur Beterbiyev’e araç hediye edilmesi,[23]
• “The Voice” adlı TV yarışmasının finalisti olan Çeçen Devlet Filarmosi’nin solisti Amirkhan Umayev ile “Teacher of 2018 in Russia” yarışmasının galibi Alikhan Dinayev’e araç hediye edilmesi,[24]
• Rus modacı ve şarkıcı Sergey Zverev’e 100 bin avroluk saat hediye edilmesi,[25]
• Rus tv sunucusu, müzik yapımcısı Yana Rudkovskaya’ya doğum gününde 250 bin dolarlık araç hediye edilmesi,[26]
• Boksör Mike Tyson’un Çeçenya’da ağırlanması[27][28]ve Tyson’a 2 milyon dolar ödeme yapılması[29],
• İtalyan modacı Roberto Cavalli’nin Çeçenya’da bir moda evinin açılışına getirilmesi,[30][31]
• Brezilya Milli Takımı eski oyuncuları ile bazı futbolcuların Çeçenya’ya getirilip gösteri maçları düzenlenmesi,[32][33]

Bu etkinliklerin yanı sıra Kadirov’un dünya kamuoyunda yankı bulan ve 5 Ekim 2011 tarihinde Çeçenya’nın başkenti Grozny’de düzenlenen 35.yaş günü kutlama törenine katılan ünlülerin organizasyonun finansmanını da Akhmad Kadirov Fonu üstlenmiştir. Geceye aktör Jean Claude Van Damme, aktris Hilary Swank ile keman sanatçısı Venessa-Mae katılmıştır. Şarkıcı Shakira’nın da katılacağı haberleri çıkmış ancak bu haberleri kişisel twitter hesabından yalanlamıştır.[34] Venassa-Mae’nin katılım ücreti olarak 500 bin dolar ücret aldığı yazılmaktadır.[35][36] Bazı kaynaklarda ise Hilary Swank ve Jean Claude Van Damme’nin ücret almadığı ya da aldıkları ücretlerin bilinmediği de belirtilmektedir. Ancak Al Jazeera English haber ajansına göre Jean Claude Van Damme, 1 milyon dolar ücret almıştır.[37] Organizasyonun maddi kaynağını soran gazetecilere Kadirov’un yanıtı ise pek çok yerde söylediği şu cümleler ile olmuştur:

“Bunu bize Allah veriyor.”[38]

Törende söz alan Jean Claude Van Damme, Ramzan Kadirov’a olan sevgisini şu sözlerle dile getirmiştir:

“Sizi seviyorum Bay Kadirov!”[39] [40]

Hilary Swank ise Çeçenya’da bir filminin ön gösterimini yapabileceğini ifade ederek şunları söylemiştir:

“Beni güzel şehrinize davet ettiğiniz için çok teşekkür ederim. İnsanların ruhunu hissedebiliyordum. Herkes kendini çok mutlu hissediyor. Umarım bir gün opera binanı yaptırdığında belki burada bir filmin ön gösterimini yaparım.”[41]

Tören sonrasında bu isimlere pek çok kesimden tepkiler geldi. İnsan Hakları İzleme Örgütü Avrupa ve Orta Asya direktörü Hugh Williamson, “Ramzan Kadirov, korkunç bir taciz kaydıyla bağlantılı. Yıldızların onunla parti yapmak için para alması, sayısız insan hakları ihlali mağdurunun acısını önemsizleştiriyor.” demiştir.[42] İnsan Hakları Örgütü kurucusu aynı zamanda film yapımcısı olan Thor Halvorssen, Hilary Swank’ı Ramzan Kadirov’un insan hakları ihlalleri konusundaki kabahatlerini içeren bir mektup ile uyardığını söylemiştir. Halvorssen yaptığı açıklamada, “Hilary Swank’ın en yüksek teklifi vereni eğlendirerek hayatını kazanma hakkı açıkçası var. Ancak bu tür bir rüşvet ifşa edilmelidir özellikle de gitmeyeceğini iddia ettikten sonra.” demiştir.[43] Çeçen-İçkerya Cumhuriyeti Başbakanı Akhmad Zakayev de Swank’ın aldığı paranın insan hakları kuruluşlarına bağışlanmasını ve bu bağışın da kanıtlanması gerektiğini söylemiştir.[44]

Tepkiler sonrasında Hilary Swank menajerini görevden almış[45], özür dilemiş[46] ve aldığı parayı bağışlayacağı açıklamasını yapmıştır.[47] Yoğun tartışmalar üzerine Ramzan Kadirov ise Hilary Swank’ın neden pişman olduğunu anlamadığını ve bir daha böyle kişileri Çeçenya’ya davet etmeyeceklerini açıklamıştır.[48]

Ramzan Kadirov’un doğum gününe katılan Jean Claude Van Damme ise tepkilere aldırış etmemiş, aksine ilerleyen günlerde Çeçenya’yı tekrar ziyaret etmiştir.[49]

Çeçenya ile diğer ülkelerdeki Kadirov ve Rusya muhaliflerine yönelik zorbalık, işkence, suikast, kolektif cezalandırma gibi uygulamalarla sık sık adı anılan Kadirov ve yönetimi, dünyaca tanınan isimleri Çeçenya’ya getirerek rejimi meşrulaştırma ve kötü imajı tersine çevirmeye gayret etmektedir. Yukarıda bahsi geçen ünlüler ile dünya kamuoyunca tanınırlığını ve sempatikliğini(!) arttırma gayreti, olumlu bir imaj yaratma ve yönetimini meşrulaştırmak için araç olarak kullanmaktadır.

Fonun en büyük icraatlarından birisi, başkent Grozny’de bulunan Akmad Kadirov Cami yapımının üstlenilmesidir. Çeçence “Çeçenya’nın Kalbi” olarak isimlendirilen caminin inşaatına ilk olarak 1999’da başlanmıştır. Tarihe II.Çeçen-Rus Savaşı olarak geçen çatışmaların başlamasıyla yapım çalışmalarına ara verilen caminin inşaatına 25 Nisan 2006’da tekrar başlanmış ve 17 Ekim 2008 tarihinde hizmete açılmıştır. Grozny TV’nin canlı[50] olarak verdiği açılışa Ramzan Kadirov’un belirttiğine göre 12 bin kişi katılmıştır. Açılış törenine aralarında Ürdün, Kuveyt, ABD, Almanya, Moritanya, Japonya, Senegal, Avusturya, Macaristan, İsviçre, Büyük Britanya, Libya, İspanya, Uruguay’ın da olduğu dünyanın 28 ülkeden toplam 170’den fazla kişinin katıldığı belirtilmiştir.

Açılışta Ramzan Kadirov şu açıklamaları yapmıştır:

“…İkinci Çeçen Savaşı’nın başlamasından bu yana İslam ve Rusya düşmanları, Rusya’nın Çeçen Cumhuriyeti’nde İslam’a ve Çeçen halkına karşı bir savaş yürüttüğünü tüm dünyaya ilan ettiler. Rusya’nın yeniden canlanmasına karşı çıkanlar, Çeçen Cumhuriyeti’ni ve İslam dinini, Rusya Federasyonu’nun egemen bir devlet olarak çöküşünün bir aracı olarak kullandılar. Ancak Akhmat-Hacı Kadirov liderliğindeki Çeçenler, büyük insan kayıpları pahasına ve Vladimir Putin’in desteğiyle Rusya’nın bütünlüğünü ve İslam’ın saflığını savundular.”[51]

62 metrelik minareli cami tasarımı, İstanbul’daki Sultan Ahmet Cami’ne dayanmaktadır ve yapımında Konya Büyükşehir Belediyesi’nin yardımları da olmuştur.[52]

Cami, büyük bir parkın ortasında, Sunja Nehri’nin kıyısında yer alır ve içerisinde Rus İslam Üniversitesi, Kunta-Haji ve Çeçenistan Cumhuriyeti Müslümanları Manevi Yönetim’den oluşan bir yapı bulunmaktadır.

Cami, klasik Osmanlı tarzına göre inşa edilmiştir. Cami devasa bir kubbe ile kaplıdır. Dört minarenin yüksekliği 62 metredir ve bu da Rusya’nın güneyindeki en yüksek minarelerden biridir. Caminin alanı 5,000 metrekaredir ve 10,000’den fazla kişi kapasitelidir.

Akhmad Kadirov Cami, Rusya’da çeşitli şekillerde gündeme gelmiştir. 2015 yılında Rusya Federasyonu Merkez Bankası, “Rusya’nın Sembolleri” koleksiyon serisinde Moskova Darphanesi’nde Akhmad Kadirov Camisi’nin görüntüsünü kullandığı 3 ruble değerinde hatıra gümüş sikke basmıştır.[53] Rusya vatandaşlarının ülkenin sembollerini seçtiği bir yarışma olan “Rusya 10”da, Akhmad Kadirov Camisi de yer almıştır. Oylamalarda bir süre üst sıralarda giderken Ramzan Kadirov kişisel instagram hesabından oyların sayımı ile ilgili hata olduğunu, 23 Ağustos 2013 itibariyle 4 milyondan fazla oy gönderildiğini ancak sonuçların gerçeği yansıtmadığını belirtmiştir.[54] Öyle ki, 16 Ağustos 2013 Cuma günü Çeçenya’daki tüm camilerde vaaz öncesi/sonrasında imamlar cemaati Akhmad Kadirov Camisi’ne oy vermeye çağırmıştır.[55]

FONUN MADDİ KAYNAĞI

Fonların, vakıfların ekonomik kaynakları çeşitli olabilmektedir: Gönüllerin yardımı, fonun sahip olduğu değerlerin ekonomik getirisi, STK’larca desteklenmeler, iş insanlarının katkıları vs.

Akhmad Kadirov Fonu’nun kaynağına dair resmi bir kayıt bulunmamaktadır. Fonun internet sitesinde gelir kaynaklarına yönelik bir bilgilendirme alanı bulunmamakta, sadece yapılan yardımların fonun yaptığının yüzde biri bile olmadığından[56] bahsedilmektedir. Resmi anlamda bu bilgilerin eksikliği sebebiyle fonun gelirleri araştırmalar, raporlar gibi çalışmalarla tahmin edilebilmektedir. Bu çalışmalardan biri de Rus oligark ve iş adamı olan, bir dönem Rusya’nın en zengini olarak kabul edilen ve şu an tutuklu olan Mikhail Khodorkovsky tarafından finanse edilen[57] “Açık Rusya” isimli kuruluşun yapmış olduğu ve Akhmad Kadirov Fonu’nun da işlendiği “Aile[58]” isimli çalışmadır.

“Aile” adlı araştırmada Akhmat Kadirov Fonu, Kadirov ailesi refahının ana kaynağı olarak adlandırılıyor. Fon, “Kişisel olarak Ramzan’a bağlı ve sadece onun tarafından kontrol edilen alternatif bir Çeçen hazinesi.” şeklinde tanımlanıyor. Çeçen işadamları Umar ve Hüseyin Djabrailov kardeşler, Ruslan Baysarov, Mikhail Gutseriyev ve diğerleri[59] fonun finansman kaynakları olarak anılıyor. Bununla birlikte pek çok Çeçen’in ödediği, fonun gelir elde etme yollarından biri olarak bahsedilen ve aylık olarak toplanan kaynaktan “haraç” olarak bahsediliyor. Bu ödeme oranı duruma göre değişiklik göstermektedir: Devlet çalışanları maaşlarının % 10’unu otomatik olarak fona aktarır, özel şirketlerin çalışanları gelirlerinin üçte birini ve girişimciler kârlarının yarısını yine fona verirler. “Aile”ye göre Akhmad Kadirov Fonu’nun aylık geliri 3-4 milyar ruble (50 ila 66 milyon dolar arası) olarak tahmin edilmektedir.[60]

Çalışmada, bir öğretmenin 20 bin ruble maaş aldığını ancak maaşından %10 oranında kesintiden sonra 18 bin ruble kaldığı örneği de verilmektedir[61]. Ramzan Kadirov ise bu iddialara verdiği bir röportajda şu cümlelerle karşı çıkmaktadır:

“Babam öldüğünde annem sahip olduğumuz her şeyi yatırıma dönüştürerek bu fonu kurdu. Şimdi fon iş yapıyor, tesisler inşa ediyor, kazanıyor ve elde edilen gelirler için ihtiyaç sahiplerine yardımcı oluyor. Ve ben, Cumhuriyet Stadyumu’nu yeniden inşa ettiğimizde “Jiguli” marka eski arabam dışındaki tüm arabaları sattım ve maaşımın tamamını fona aktardım. Bunu herkes biliyor. Ailemin isimlerini bana karşı kullanarak oynamanın mümkün olduğunu düşünen herkes büyük yanlış yapmaktadır, bunun hesabını vermelidir.”[62]

Yine aynı çalışmaya göre “Aylık haraç miktarı, yalnızca ankete katılan uzmanların kaba tahminlerine göre 3-4 milyar rubleye ulaşıyor. Doğal olarak bu para herhangi bir vergiye tabi değil ve her türlü kontrolün(yasaların) dışında.” denilmektedir.

Bu gelir kalemlerinin yanı sıra fonun maddi kaynaklarından birisi de sahibi ya da ortağı olduğu şirketlerdir. “Bolu Travel[63]” isimli turizm ve ticaret şirketi, Akhmad Kadirov Bilgi ve Yayın Merkezi[64], İslam Sağlık Merkezi[65]şirketlerinin %100’üne sahiptir. Fonun başkan yardımcısı ve Ramzan Kadirov’un eşi Aimani Kadirov’un kurucusu olduğu “Layner-1” isimli şirket, “Grozny Avia” isimli havacılık şirketinin %49’una[66]sahiptir. “Grozny-Avia” havayolu şirketi 17 Ağustos 2007 tarihinde Akhmad Kadirov Fonu ile kurulmuştur.[67]Bu şirketlerin yanı sıra spor organizasyonlarını tertipleyen “Kolezyum”, Beccer Kavkaz[68]” gibi kuruluşlar da fonun sahip olduğu şirketlerden bazılarıdır. Çeçenya’daki çeşitli inşaat projeleri (Grozny merkezdeki Akhmad Tower[69] gibi) de Ramzan Kadirov’a yakınlığıyla iş yapabilmekte ve bu yolla da fona destek sağlanmaktadır. Buradaki enteresan gelişmelerde birisi de, Akhmad Tower ve Grozny Alışveriş Merkezi gibi iki büyük şirketin yöneticisi, sahibi konumundakiVahit Germeyev[70]’in yeğeni Ruslan Germeyev, 27 Şubat 2015’te suikast sonucu öldürülen muhalif politikacı Boris Nemtsov cinayetinin arananları arasındadır.[71]

Bir Rus haber ajansı programına katılan Ramzan Kadirov’a Çeçenya’nın gelirinin kaynağı sorulduğunda şu cevabı veriyor:

“Allah sağlıyor. Bilemiyorum. Para bir yerden geliyor.”[72]

Bir başka röportajında da kaynağın “iyi insanlar” olduğunu ve bu “iyi insanlar”ın Umar ve Hüseyin Djabrailov, Ruslan Baysarova, Mihail Gutseriyev’den ibaret olduklarını belirtiyor.[73]

Novaya Gazete’de görev yapmakta olan gazeteci Elena Milaşina’nın hazırlamış olduğu “Lüks Temizlik” isimli raporda, Akhmad Kadirov Fonu’nun gelir kaynaklarına ilişkin şu ifadeler yer almaktadır:

“İşkence altındaki tutukluların yasadışı işleri hakkında bilgi alınıyor, neredeyse tüm mallarına el konuluyor. Serbest kalanların Akhmad Kadirov Fonu’na bağış yapmaları gerekiyor. Bağışlar milyonlarca dolarlık olabiliyor.”[74]

Kommersant’ın haberine göre, Akhmad Kadirov Fonu’nun resmi olarak 2012’deki geliri 916 milyon ruble, 2013’te ise 1 milyar 450 milyon rubledir.[75]

Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün “Dünyayı Sarsan 25 Yolsuzluk Skandalı” isimli raporunda[76] Akhmad Kadirov Fonu için “Bazı Çeçenlerin gelirlerinin yarısını bu fona vermek zorunda olduğunu ve fonun yıllık gelirinin 650-850 milyon dolar arasında olduğundan bahsedilmektedir. Fonun yıllık gelirinin de kaba bir hesapla Çeçenya bütçesinin üçte ikisi kadar olduğu belirtilmektedir. Yine aynı kurumun yapmış olduğu “Dünyanın en büyük yolsuzluklarının belirlenmesi” isimli bir oylamada insanlardan gelen 383 başvurudan 15 tanesi seçilmiş ve Akhmad Kadirov Vakfı faaliyetleri da bu listede yer alarak Uluslararası Şeffaflık Örgütü’ne göre dünyanın en büyük 15 yolsuzluk olaylarından biri olmuştur.[77]

2020 yılında ABD, Ramzan Kadirov ve Akhmad Kadirov Fonu’nun da içinde olduğu bazı kişi ve kurumlara yaptırım uyguladığını açıklamıştır.[78][79] Çeçenya’da insan hakları ihlalleri ve işkence suçları ile bağlantıları tespit edildiği için Ramzan Kadirov, eşi ve çocuklarının ABD’ye girişleri yasaklanmış, banka hesapları ile bağlantılı kurum ve kuruluşların da maddi varlıkları bloke edilmiştir. Dönemin ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, “Departmanımız, güvenilir kaynaklardan edindiği bilgilere dayanarak, Kadirov’un 10 seneyi aşkın süredir bölgede insan hakları ihlalleri, işkence ve yargısız infaz gibi suçlara karıştığını tespit etmiştir.” açıklamasını yapmıştır.[80]

Yaptırımlar sonrasında Ramzan Kadirov kişisel telegram hesabından şu açıklamayı yaptı:

“…Amerika sporla, eşlerle, çocuklarla, hayır kurumlarıyla, sporcularla, atlarla savaşmaya başladı… Bunun tek bir adı var: “Aptallık.” Çünkü insanlık tarihinde hiç bu kadar saçma bir şey olmamıştı…”[81]

Bugün Kadirov ve yönetimi için legal ya da illegal yapılacak herhangi bir faaliyetin en temel maddi kaynağı, Akhmad Kadirov Fonu’dur. Fonun denetimsizliği, gelirlerinin gönüllü-gönülsüz maaş kesintileri gibi haraçlardan oluşması ve belli bir kesmin kişisel zevklerinin kullanımı için tahsis edilmiş olması pek çok kişi için hala büyük güvensizlik oluşturmaktadır. Ukrayna-Rusya Savaşı’nda Ukrayna’na gönderilen Çeçen askerlerine ailelerine yapılan yardımın yine fon aracılığı[82] ile yapılması da bu güvensizliğin sebeplerine örnek olarak gösterilebilir. Bu çalışmaya yansımayan, atlanan daha pek çok gelişme mutlaka vardır. İlgililerin bu araştırmanın eksiklerini ya da fazlalıklarını giderip devamını getirmesi de en büyük temennilerimden biridir.

[1] CHECHNYA BOMB KILLS PRESIDENT, A BLOW TO PUTIN, https://www.nytimes.com/2004/05/10/world/chechnya-bomb-kills-president-a-blow-to-putin.html , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[2] О фонде им. Героя России А. Кадырова, https://fondkadyrova.net/o-fonde-im-geroja-rossii-a-kadyrova.html,

(Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[3] “В Мекке Фонд Кадырова организовал ифтар для 30 тысяч мусульман”, https://www.grozny-inform.ru/news/society/138310/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[4] ДЕСЯТКИ ТЫСЯЧ ВЕРУЮЩИХ СОБРАЛИСЬ НА РЕСПУБЛИКАНСКИЙ ИФТАР В ГРОЗНОМ, https://bigasia.ru/desyatki-tysyach-veruyushhih-sobralis-na-respublikanskij-iftar-v-groznom/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[5] “Школы хафизов: «Мы учим не ошибаться» ,https://www.grozny.tv/news/blagotvoritelnost/32246 , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[6] “В Чечне открыли жилой комплекс на 48 квартир для нуждающихся семей”, https://etokavkaz.ru/amp/news/79195, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[7] “THE AKHMAT KADYROV FOUNDATION FINANCED THE CONSTRUCTION OF A HOUSE FOR A LARGE FAMILY FROM CHECHNYA” https://www.rferl.org/a/caucasus-report-chechnya-akhmad-kadyrov-fund/27057288.html ,

(Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[8] Kadyrov_95, https://t.me/RKadyrov_95/1342 , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[9] В преддверии священной Ночи вознесения Фонд Кадырова провел благотворительную акцию, https://chechnyatoday.com/news/344156, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[10] “Фонд им. А.А. Кадырова оказал помощь 10 семьям с тяжелобольными людьми”, https://www.grozny-inform.ru/news/society/125621/, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[11] “25 Grozny children brought to Moscow for heart surgeries”, https://tass.com/archive/670774 , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[12] “Кадыров построит в Севастополе мечеть”, https://actualcomment.ru/kadyrov_postroit_v_sevastopole_mechet.html, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[13] “Фонд Кадырова за 17 лет построил и отремонтировал около 1 800 объектов”, https://www.grozny-inform.ru/news/society/130232/, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[14] “Власти Чечни пообещали выплатить 100 тысяч рублей родителям, назвавшим ребенка в честь пророка Мухаммеда”, https://rtvi.com/news/vlasti-chechni/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024

[15] “Фонд Кадырова перечислит “Ахмату” 600 млн рублей”, https://www.euro-football.ru/article/29/1004160143_fond_kadyirova_perechislit_ahmatu_600_mln_rubley , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[16] “В Грозном завершился третий международный турнир по русскому бильярду, посвященный памяти первого Президента ЧР, Героя России Ахмата-Хаджи Кадырова”, https://www.grozny-inform.ru/news/health/13992/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[17] “РОФ имени А.-Х. Кадырова пожертвовал на строительство мемориала «Стена скорби» пять миллионов рублей”, https://chechnyatoday.com/content/view/301277 , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[18] “Фонд Кадырова выделил чеченским женихам 10 млн рублей на выкуп невест” , https://www.newsru.com/russia/08jun2020/urdu_bride.html , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[19] “Компьютерные классы в подарок”, https://fondkadyrova.net/financial-assistance-for-needy/komp-yuternye-klassy-v-podarok.html , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[20] “Kadyrov Foundation opens school for orphans in Bangladeshi refugee camp” , https://tass.com/world/988634 , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[21] “Kadyrov’s gift to Nurmagomedov’s coach reminds of subsidies to Chechnya” https://www.eng.kavkaz-uzel.eu/articles/46072/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[22] “КАКИЕ МОТОЦИКЛЫ РАМЗАН КАДЫРОВ ПОДАРИЛ НОЧНЫМ ВОЛКАМ?”, https://motoholder.ru/poleznoe/mototsiklyi-nochnyih-volkov , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[23] “Akhmat Kadyrov Foundation continues practice of distributing cars as gifts to athletes” https://www.eng.kavkaz-uzel.eu/articles/55087/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[24] “Distribution of Mercedes cars from Kadyrov Foundation provokes criticism in Chechnya”, https://www.eng.kavkaz-uzel.eu/articles/45717/, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[25] “Kadirov’un ünlüleri neden hediyeye boğar ki!”, https://ajanskafkas.com/haber-arsivi/kadirovun-unluleri-neden-hediyeye-bogar-ki/, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[26] “Яне Рудковской Рамзан Кадыров подарил автомобиль за $250 000”, https://newsmuz.com/news_3_9079.htm, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[27] “Как в России Майку Тайсону угрожали прострелить ноги и упрятать за решётку”, https://karate.ru/articles/kak-v-rossii-majku-tajsonu-ugrozhali-prostrelit/, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[28] “Кадыров объявил о всеобщей конной мобилизации”, http://caucasustimes.com/ru/v-jetot-den-v-chechnju-komandujushhego-rosgvardiej-generala-viktora-zolotova/, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[29] “Political Corruption in Chechenia: Kadyrov”, https://streiner.mx/en/case_study/political-corruption-in-chechenia-kadyrov/, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[30] “Ramzan Kadyrov, father of the nation”, https://www.balcanicaucaso.org/eng/Areas/Chechnya/Ramzan-Kadyrov-father-of-the-nation-92026, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[31] “Chechenya’s Events 2009”, https://www.facebook.com/media/set/?set=a.158347082431.116934.51542807431&type=3, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[32] “Ronaldinho joins Kadyrov in Chechnya football match to honor Putin’s 65th birthday”, https://www.rt.com/sport/406169-ronaldinho-kadyrov-chechnya-vladimir-putin-birthday/, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[33] “Çeçen lider Brezilyalılara meydan okudu”, https://www.cnnturk.com/fotogaleri/spor/futbol/2011/03/09/cecen.lider.brezilyalilara.meydan.okudu/10673/index.html?page=1, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[34] “Twitter.com/Shakira”, https://twitter.com/shakira/status/119395913314734081, https://twitter.com/shakira/status/119395913314734081, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[35] “Hollywood stars fly in on Chechen leader’s birthday”, https://www.bbc.com/news/world-europe-15197717, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[36] “The Stars Who Turned Out for a Chechen Strongman’s Birthday Party”, https://www.theatlantic.com/international/archive/2011/10/stars-who-turned-out-chechen-strongmans-birthday-party/336995/, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[37] “Hollywood stars under fire for attending Chechen president’s birthday”, https://www.youtube.com/watch?v=cv097UTBo4Y&ab_channel=AlJazeeraEnglish, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[38] “Chechen warlord enjoys a ‘quiet’ birthday”, https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/8809581/Chechen-warlord-Ramzan-Kadyrov-enjoys-a-quiet-multi-million-pound-birthday.html, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[39] “Happy birthday Mr President”, https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-23126525, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[40] “Hollywood stars fly in on Chechen leader’s birthday”, https://www.youtube.com/watch?v=ea-9hqjCpM4&ab_channel=theworldvideos1, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[41] “Editorial: Hilary Swank, What The Hell Were You Thinking?”, https://www.indiewire.com/2011/10/editorial-hilary-swank-what-the-hell-were-you-thinking-51689/, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[42] “Russia: Celebrities Should Refuse Pay for Chechnya Gala”, https://www.hrw.org/news/2011/10/11/russia-celebrities-should-refuse-pay-chechnya-gala, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[43] “Van Damme, Swank blasted for attending Chechen leader’s bash”, https://www.reuters.com/article/us-jeanclaudevandamme-idUSTRE79960820111010, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[44] “Prove you gave away Chechen money, charities tell Hilary Swank”, https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-15524921, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[45] “Hilary Swank ‘sacks manager’ after Chechen appearance”, https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-15524921, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[46] “Hilary Swank Apologizes for Attending Chechen Leader’s Birthday Party” , https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/hilary-swank-apologizes-attending-chechen-leader-birthday-party-248182/, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[47] “Hilary Swank to Donate Money From Accused Torturer”, https://abcnews.go.com/Blotter/hilary-swank-donate-money-chechen-party/story?id=14740230, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[48] “Kadirov: Hilary Swank niye pişman anlamadım”, https://www.haberturk.com/dunya/haber/701411-kadirov-hilary-swank-niye-pisman-anlamadim, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[49] “Ван Дамм прилетел в Грозный отведать с Кадыровым блюда чеченской кухни”, https://ria.ru/20111108/484182432.html, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[50] “Мечеть “Сердце Чечни” имени Ахмата Кадырова” https://www.kavkaz-uzel.eu/articles/229470/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[51] “Главной мусульманской святыне Чеченской Республики – пять лет” https://www.grozny-inform.ru/news/society/46685/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[52] “Çeçenistan’ın Sembolü Osmanlı Mimarisi Cami Oldu” https://web.archive.org/web/20180425031914/https://www.haberler.com/cecenistan-in-sembolu-osmanli-mimarisi-cami-oldu-haberi/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[53] Мечети «Сердце Чечни» исполнилось 11 лет, http://vesti95.ru/2019/10/mecheti-serdtse-chechni-ispolnilos-11-let/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[54] “Мечеть “Сердце Чечни” и Коломенский кремль стали символами России” https://ria.ru/20130909/961917505.html , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[55] “Мечеть “Сердце Чечни” лидирует на конкурсе “Россия-10” https://www.kavkaz-uzel.eu/articles/228765/,

(Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[56] О фонде им. Героя России А. Кадырова, https://fondkadyrova.net/o-fonde-im-geroja-rossii-a-kadyrova.html,

(Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[57] “What Is Open Russia?”, https://khodorkovsky.com/what-is-open-russia/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[58] “Фильм о Чечне. Кадыров – Семья”, https://www.youtube.com/watch?v=wopQFo1z-kQ&ab_channel=AntrasispasaulinisLietuvoje , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[59] “Открытая Россия” представила фильм-расследование о “режиме Кадырова” https://www.yuga.ru/news/369652/, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[60] “Chechen Corruption Documentary Receives More Than A Million YouTube Views”, https://www.occrp.org/en///ile/ru/daily/4029-chechen-corruption-documentary-receives-more-than-a-million-youtube-views-ru, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[61] “Армия и деньги Кадырова: как вся Чечня работает на одну семью” https://24tv.ua/ru/armija_i_dengi_kadyrova_kak_vsja_chechnja_rabotaet_na_odnu_semju_n579023 , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[62] “Рамзан Кадыров: людям в масках не место в Чечне” https://www.interfax.ru/russia/448043, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[63] “ООО БОЛУ ТРЭВЕЛ”, https://spark-interfax.ru/chechenskaya-respublika-grozny/ooo-bolu-trevel-inn-2014259350-ogrn-1082031002646-6f8bc75654204e329deea4b7c517da59 , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[64] “ООО ИНФОРМАЦИОННО-ИЗДАТЕЛЬСКИЙ ЦЕНТР ПУТЬ ИМЕНИ А-Х.КАДЫРОВА”, https://spark-interfax.ru/chechenskaya-respublika-gudermes/ooo-informatsionno-izdatelski-tsentr-put-imeni-a-kh-kadyrova-inn-2005004404-ogrn-1072032000523-bdd3866ce23f46e2bee05ebb9bb51527 , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[65] “ООО ЦЕНТР ИСЛАМСКОЙ МЕДИЦИНЫ”, https://spark-interfax.ru/chechenskaya-respublika-grozny/ooo-tsentr-islamskoi-meditsiny-inn-2015044300-ogrn-1092031002360-fd4d05bb24404e9ca238c0757412724d , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[66] “Фонд имени Кадырова: Как устроена “альтернативная казна” главы Чечни”, https://www.yuga.ru/articles/society/7184.html , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[67] “В Чечне создана авиакомпания “Грозный-авиа”

https://regnum.ru/news/economy/872055.html , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[68] “ООО БЕССЕР-КАВКАЗ”, https://spark-interfax.ru/chechenskaya-respublika-grozny/ooo-besser-kavkaz-inn-2013430808-ogrn-1062031008533-617889ac12e97e1ce0531b9aa8c027ab (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[69] “ООО МФК АХМАТ ТАУЭР”, https://spark-interfax.ru/chechenskaya-respublika-grozny/ooo-akhmat-tauer-inn-2014800057-ogrn-1142036000259-74c2bffc58454a0981d9b1c6aed9e54f , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[70] “Вахит Садулаевич Геремеев” , https://www.opensanctions.org/entities/rupep-person-5283/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[71] “Следствие: Немцова мог “заказать” племянник чеченского сенатора за поддержку Charlie Hebdo”, https://www.yuga.ru/news/363148/ , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[72] “Рамзан Кадыров откуда Вам деньги? Аллах дает!” https://www.youtube.com/watch?v=eK2e5jU5jLs&ab_channel=SPORTHACK , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[73] “Представлен фильм про Кадырова – о его “вассальной армии”, системе “дани” и произволе” , https://www.delfi.lt/ru/abroad/russia/predstavlen-film-pro-kadyrova-o-ego-vassalnoj-armii-sisteme-dani-i-proizvole.d?id=68066898 , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[74] Чистка класса люкс, https://novayagazeta.ru/articles/2019/10/14/82356-chistka-klassa-lyuks, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[75] “Работа на взнос”, https://www.kommersant.ru/doc/2736101, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[76] “25 CORRUPTION SCANDALS THAT SHOOK THE WORLD”, https://www.transparency.org/en/news/25-corruption-scandals#Kadyrov, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[77] “TRANSPARENCY INTERNATIONAL: VOTE OUT GRAND CORRUPTION ON UNMASKTHECORRUPT.ORG”, https://www.transparency.org/en/press/transparency-international-vote-out-grand-corruption-on-unmaskthecorrupt-or , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[78] “Global Magnitsky Designations; Yemen-related Designation; Magnitsky Act-related Designation Update”, https://home.treasury.gov/policy-issues/financial-sanctions/recent-actions/20201210, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[79] “Treasury Sanctions Serious Human Rights Abusers on International Human Rights Day”, https://home.treasury.gov/news/press-releases/sm1208, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[80] “ABD, işkence yaptığı gerekçesiyle Çeçen lider Kadirov’a yaptırım uygulayacak”, https://tr.euronews.com/2020/07/20/abd-iskence-yapt-g-gerekcesiyle-cecen-lider-kadirov-a-yapt-r-m-uygulayacak, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[81] Kadyrov_95, https://t.me/RKadyrov_95/1019, (Eriş. Tar.: 11/04/2024)

[82] “СКФО Telegraph”, https://t.me/skfo_telegraph/9778 , (Eriş. Tar.: 11/04/2024)