Kısa bir süre önce gece yarısı Magomed’in etrafı sarıldı ve uyarılmazksınız Norveç’ten sınır dışı edildi. 40 yaşındaki Çeçen sığınmacı, 7 yıl burada yaşadıktan sonra sığınma talebinin reddedildiğinin bile kendisine bildirilmediğini söyledi. Magomed “Bizi Moskovaya getirdiler ve buraya bıraktılar. Birçoğumuzun gerekli belgeleri yoktu. Bu yüzden bizi uzun süre sınırda beklettiler. [Norveçliler] Görevlerinin bizi Rus yetkililere teslim etmek olduğunu söylediler” dedi. Güvenlik endişesi yüzünden tam ismini söylemeyi reddeden Magomed şimdi Çeçenya’da anne ve babası ile birlikte yaşıyor. İşsiz ve parasız bırakıldı ve şimdi yardım için kime gideceğini bilmiyor.Ve o bu durumdaki tek kişi değil.
Sığınmacı rakamları azalıyor
Norveç’te yaşayan 50 ailenin üyeleri de aynı gece sınır dışı edildi. Hükümetin yasadışı göçmenleri kovma çabasının sonucu olarak, Norveç’te sınır dışı edilen ya da sığınma talepleri reddedilen sığınmacıların sayısında dramatik bir artış meydana geldi. Artış, sığınmacı sayısının azaldığı 2010 yılında meydana geldi ve bir zamanlar Avrupa’nın en davetkar sığınma sürecine sahip olarak olarak görülen Norveç’te sürecin zorlaştırılmasına dikkat çekti.
Norveç Göçmen Bürosu tarafından verilen ve Ocak 2009 – Şubat 2011 tarihlerini kapasayan rakamlar Müslüman nüfusun çoğunlukta olduğu ülke ve bölgelerden gelen sığınmacıların orantısız bir şekilde etkilendiklerini ve reddedilen başvuruların büyük bir kısmının Irak, Afganistan ve Rusya’nın Kuzey Kafkasya bölgesinden gelen sığınmacılara ait olduklarını gösteriyor. Bir çok sığınmacının terk ettiği ülke ya da bölgelerdeki otoriter rejim ve istikrarızlıklar göz önünde bulundurulduğunda, sığınmacıların durumları hakkında endişeler ortaya çıkıyor.
Norveç, ülkelerine geri gönderilirken öldürülme, işkence ya da ‘ciddi kötü muameleye maruz kalma’ tehlikesi altında olmaları durumunda, sığınmacılara korunma hakkı verdiklerini belirtti. Avrupa Birliği İnsan Hakları Komiseri Thomas Hammarberg, özellikle Iraklı göçmenleri Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin sığınmacıların geri gönderilmesi için fazla güvensiz olarak gördüğü ve aralarında Bağdat’ın da bulunduğu Irak’ın 5 vilayetine geri gönderdikleri için Norveç’i kınadı.
Norwegian People’s Aid göçmen müdafa grubunda politik danışman olan Irfan Qaiser son yıllarda göçmenlere, özellikle de Müslüman göçmenlere karşı olan genel tutumun kötüleştiğini söyledi. Qaiser “Öyle sanıyorum ki [Avrupa’daki] genel eğilim – yani bunu burada, Norveç’te de görüyoruz – daha sıkı kontrol, daha çok kısıtlama yönünde ilerliyor, ayrıca genel entegrasyon tartışmalarıyla bağlantılandırılıyor” dedi.
“Şu an Avrupa’da gördüğümüz insanların takip etmeleri gereken, gelenlerden açık taleplerde bulunulmamız gerektiğini, onların ne yaptıklarını ve ne yapmak üzere olduklarını bilmemiz gerektiğini ve hatta onların nüfusun geri kalanından daha az haklara sahip olmaları gerektiği görüşüne kadar ilerleyen çok kültürlülüğün ölümü vs. ile ilgili tartışmayı biliyorsunuz.”
Tartışma patlak verir
Son yıllarda İskandinav ülkelerinde sığınma kanunları ile ilgili tartışma patlak verdi. Suriye, Lübnan ve İran’daki Danimarka elçiliklerinin yakılması ve Iraklı bir bombacının Aralık ayında Stokholm’de düzenlediği intihar saldırısının da aralarında bulunduğu 2005 yılındaki Danimarka karikatür kriziyle bağlantılı olaylar Müslüman sığınmacılara karşı antipati uyandırdı.
Norveç Göçmen Bürosu’nın web sitesine göre, geçen sene 1,444 sığınmacı ve yasadışı göçmen Norveç yetkililerinin desteği ile kendi istekleriyle ülkelerine geri döndüler. Bir önceki yıla göre, % 30 oranında bir artış. Geri dönenlerden üçte biri Iraklı idi. Ancak Magomed gibi ülkeden sınır dışı edilen sığınmacıların sayısında da dikkate değer bir artış oldu. Norveç Polisi’nin Göçmenlik servisinden alınan bilgiye göre, sadece bu yılın ilk iki ayında 71 Iraklı sınır dışı edildi ki bu rakam 2009 yılının tamanından daha fazla.
Yine bu yılın ilk iki ayında 102 kişi Rusya’ya geri gönderildi. Bu sayı 2010 yılının toplamına eşit. Bu kişilerden en göze çarpanı Maria Amelie takma adıyla daha çok tanınan 25 yaşındaki Madina Salamova. Salamova çocukken Kuzey Osetya’dan Norveç’e kaçışında yaşadığı tecrübeleri bir kitap haline getirdi. Salamova haftalık bir haber dergisi tarafından ‘Yılın Norveçlisi’ ilan edilmişti. Sınırdışı edilmesi ise ülke çapında protestolara sebep oldu.
Avrupa Birliği İnsan Hakları Komiseri Hammarberg RFE/RL’ye yaptığı açıklamada Çeçenya’daki politik durum göz önünde bulundurulduğunda, sadece gönüllü olanların geri gönderilmesi gerektiğini söyledi.
Evde Tehlike
Geri gönderilen diğer kişilerin de ülkelerine döndükten sonra tehlike ile karşı karşıya kaldıklarına dair deliller var.İran İnsan Hakları sivil toplum kuruluşuna göre, Norveçli yetkililer tarafından sığınma talebi reddedilen ve Şubat ayında geri gönderilen 19 yaşındaki İranlı, Kürt asıllı Rahim Rostami şu anda hapiste. Kuruluş, gencin İran’ın acımasızlığıyla ün salmış Evin hapishanesinde işkence, kötü muamele ya da ölüm tehlikesi altında olduğunu bildirdi.
Norveç Göçmen Bürosu’ndan alınan bilgi Ocak 2009’dan 28 şubat 2012’ye kadar Afganistan, Irak ve Rusya’dan 8,289 kişinin Noveç’ten sığınma talebinde bulunduğunu gösteriyor. Aynı süre zarfında bu ülkelerden 6,111 kişinin başvurusu reddedildi ve bu kişiler ya karara itiraz ettiler ya da üç hafta içerisinde ülkelerine geri gönderildiler.
Birçoklarının da Şengen bölgesindeki ülker tarafından sığınma taleplerinin reddediliği ve Norveç’e sığınma talebinde bulundukları ortaya çıktı ve başvurularıdan sorumlu olan ülkelere geri gönderildiler. Geçen sene başvuruların % 6,8’inde talepler haklı bulundu.
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne göre, 2009 yılına kıyasla 2010’da Norveç’te sığınma taleplerinde % 42 azalma oldu. Bununla birlikte reddedilen başvurusu sayısı 2009’da 6,196’dan 2010’da 7,673’e çıktı.Norveç Göçmen Bürosu’nun sözcüsü Kirsten Myhre sığınmacı sayısının azaldığını çünkü ülkenin son iki yılda oldukça sıkı davrandığını söyledi. Myhre büronun korunmaya ihtiyacı olmadığını düşündüğü kişileri nasıl ayıkladığını açıkladı:
“Çoğunlukla güvenilir değiller. Bir gün ya da daha uzun bir süre mülakata tabi tutuluyorlar ve çoğunlukla hiçbir şekilde zulüm görmedikleri bilgisini vermiyorlar. Tutuklandıklarını ve bir saat sonra serbest bırakıldıklarını söylüyorlar. Yani eğer hükümet onları bu kadar çok isteseydi daha uzun süre tutulurlardı.”
Sistemi muhafaza etmek
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin Baltık ve İskandinav ülkelerinden sorumlu bürosunun sözcüsü Hanne Mathisen Norveç’in sistemin istismar edilmemesini garantilemek için yasadışı göçmenleri sınırdışı etme faaliyetlerini hızlandırdığını söyledi.
Mathisen “Norveç hükümeti için önemli bir husus var. Bu da sığınma talebi reddedilen kişilerin kendi istekleriyle geri dönmelerini garantilemek ve eğer bu olmaz ise geri dönüşleri zor kullanılarak yapılır” dedi. “Hükümetin sunduğu argüman, bunun mültecilik sistemini istismar etmek isteyen ve aslında uluslararası korumaya ihtiyacı olmayan kişileri caydırmak için gerekli olduğu yönünde. Bu ayrıca mültecilik sisteminin sağlamlığının ve sisteme verilen desteğin devam ettirilmesi için önemli.”
Norwegian People’s Aid grubundan Qaiser, sığınmacıların bazı gözaltı merkezlerinde ‘intihar etmelerini engellemek için’ uluslararası olarak işkence kapsamında olan uyku yoksunluğu yöntemi uygulandığını, yani yarım saatte bir uyandırıldıklarını belirten istisnai bir haber haricinde, Norveç mültecilik sisteminin uluslararası anlaşmaları ihlal ettiği fazla bir durum olmadığını söyledi.
Qaiser’e göre, yetkililer aksine uluslararası standartlar tarafından kabul edilebilir olan ölçüleri mümkün olduğu kadar esnetmeye çalışıyor. İnsan hakları savunucuları için en çok endişe verici olan şey ise, sistemde şeffaflığın eksik olması. Qaiser “Sınırdışı etme işlemleri o kadar kapalı ki, neler olduğunu, ne tür işlemler yapıldığını bilmek zor. Ama zaman zaman polisin gece yarısında aileleri topladığını ve onları sürgün merkezlerine gönderdiğini görüyoruz. Ve bu sürgün merkezlerinde zaman zaman şiddet içeren ve onur kırıcı olarak tanımlanabilecek şeylerin meydana geldiği yönünde haberler alıyoruz” dedi.
Bu arada sığınmacılar sadece ev diyebilecekleri bir yer arıyorlar. Bir zamanlar Magomed’in komşusu olan Letchi, ağabeyinin Rusya’ya geri gönderilen bir grupta olduğunu söyledi. Letchi “Eğer insanları Çeçenya’ya geri göndereceklerse, o zaman burada [Norveç’te] bu kadar uzun süre tutmamalılar. Burada yaşarlarken çocukları okullara gidiyor. Peki Çeçenya’ya döndükleri zaman ne yapmalılar? En baştan mı okumalılar? Çocuklar acı çekiyorlar. Ne buradalar ne de orada” dedi.
“Kardeşim ve ailesi o şekilde geri gönderildi. Ağabeyim ve Magomed durumları ile ilgili mahkemenin kararını bekliyorlardı. Ama gece yanına geldiler, kelepçelediler ve avukatlarının protestolarına rağmen götürdüler. Polis sadece emirleri uyguladıklarını söyledi.”
