Rusya’nın vatanseverleri ve düşmanları
Rusya’da Boris Nemtsov cinayetinin yankıları sürüyor. Bu defaki herhangi bir siyasi cinayetten daha fazlası olabilir. Novaya Gazeta “Boris Nemtsov cinayeti devlet başkanını seçim yapmaya zorluyor” diyor.
Boris Nemtsov cinayetinin nasıl ve kim tarafından işlendiği hakkında çok şey konuşuluyor olmasına rağmen, gerçekte çok az şey biliniyor. “Soruşturma organları kaynaklarından” alındığı iddia edilen söylentiler yorumlara dönüşüyor, bu yorum ve söylentilerden yenileri doğuyor ve laf kalabalığı böylece katlanarak büyüyor.
Ama en ciddi söylenti, hiç de tesadüfi sayılmayacak biçimde geçtiğimiz Pazartesi günü yayınlandı: Tutuklanan kişiler, günümüz Rusya’sının en büyük siyasi cinayetlerinden birinin hem tetikçileri, hem organizatörleri hem de azmettiricileri idi. Cinayetin gerekçesi ise, Charlie Hebdo ile ilgili açıklamalarında, inananların duygularına hakaret edilmiş olmasından kaynaklanan kişisel düşmanlık. Belki de bu, Kremlin’in ve bizzat Devlet Başkanı Putin’in oluşan zor durumdan çıkmasına yönelik bir çözümdür. Fakat bir sorun var: bu senaryo, gerçeklerle örtüşmüyor.
Peki gerçeklerle örtüşen nedir? Amatör kriminoloji uzmanlarının çeşitli “soruşturma sızıntılarını” dikkate almayacağız, çünkü bunlar siyasi maksatlı ve soruşturmaya yönelik tüm referanslar ise blöften ibaret. Soruşturma, hadiseyi kimse için yorumlamış değil. Bunu hiç değilse, Soruşturma Komitesi Başkanı Vladimir Markin’in konuşmalarında ne kadar özenli olduğundan, yazılanlardan hiç bir şeye inanılmaması konusundaki çağrısından anlamak mümkün.
Olayların mantığı tahminde bulunmaya imkan veriyor. Kremlin’de şaşkınlık yaşandı, mevzunun ilk önce kendilerine anlatılmasını istediler. Bu yüzden seçim, siyasete oynamayan ve hiçbir zaman basınla görüşmeyen bir stile sahip olan özel davalar sorgu hakimi Krasnov’dan yana yapıldı. Soruşturma grubu üyelerinin de basınla görüşmesi yasak, hatta suçun açığa çıkarılması ve hükmün verilmesinin ardından bile. Krasnov, Stanislav Markelov ve Anastasya Baburova cinayetleri ile Rus Milliyetçi Mücadele Örgütü (BORN) davasını çözmüştü.
Oyuncular
Boris Nemtsov cinayeti zanlılarının, eski RF İçişleri Bakanlığı Ordusu “Kuzey” taburu eski komutan yardımcısı Zaur Dadayev ile bu birliğin eski askerlerinden Beslan Şavanov olduğu biliniyor. Dadayev, kuzenleri Şadid ve Anzor Gubaşev kardeşlerle birlikte tutuklandı. Ramzat Bahayev ve yine Çeçenya’da görevli eski bir asker olan Tamerlan Eskerhanov da suç ortaklığı ile (büyük ihtimalle, siyasetçinin takip edilmesi) suçlanıyor. İki zanlının Çeçenya’daki üst düzey askeri kuruma mensubiyetlerini Çeçen lider Ramzan Kadirov da instagram hesabından doğruladı. Zaur Dadayev içlerinde ifade veren tek isim ve tüm suçu üstüne alan kişi oldu. İkincisini sorgulamaya fırsat olmadı, çünkü Şavanov, Coharkale’deki (Grozni) Pazar saldırısı esnasında ya kendisini havaya uçurdu ya da bu özel operasyon esnasında havaya uçuruldu.
Zanlıları pek hızlı buldular. Muhtemelen, Rusya suikastler tarihinde ilk defa bu kadar hızlı bir uygulama olmuştur. Bunun bir kaç tane sebebi var. Birincisi, FSB çalıştı. Başka sebepler de var.
Köprüdeki ve Kremlin’deki kameralar doğal olarak çalışıyordu. Kamera görüntülerinin internete düşmemiş olması, diğer davalarla ilgili bir çok sızıntıdan farklı olarak soruşturmanın ciddiyetinin delili oldu.
Bir başka konu, Federal Koruma Hizmetine (FSO) ait kameraların görüntüleri, soruşturmaya hemen verilmiş olamazdı. Zaten bunun prosedürü için biraz zaman geçmesi gerekiyor. Görüntü isteyen kurumun yazılı talebi, değerlendirmeye alınıyor, daha sonra materyallerin gizliliğinin kaldırılması kararı alınıyor ve ancak tüm bunlardan sonra soruşturmaya veriliyor.
Moskova’nın ana caddelerinden birindeki trafiği kaydeden “Potok” sistemi videolarının incelenmesi belli bir süre almıştır. Daha sonra, 1 Mart eylemi öncesinde Boris Nemtsov’u izleyen “gizli servis” çalışanlarının isimlerinin gizliliğinin kaldırılması için de zaman harcandı. Görülen o ki, bu kişiler olay yerinde bulunan ve soruşturma sonucuna yardım eden kimliği belirsiz güvenlik birimleri mensupları idi. Hemen yardım etmediler, buna yetkileri de yoktu. İsimleri gizli tutuldu. İfadelerine de ‘gizli’ işareti konursa, mahkeme sorguları esnasında davayı izleyenlerin salondan çıkarıldığını görebiliriz
Toptun’lar (dedektif serisinde Toptunlar içişlerinin en gizli servislerinden, operasyon-arama idaresine verilen isim) ihlal edemeyecekleri direktiflere göre yaşıyorlar. Örneğin, gözleri önünde meydana gelen bir olaya ne olursa olsun müdahale etme hakları yok.
Cinayeti gerçekleştirenler özellikle gizlenmediler, kameralara yüzlerini gösterdiler, araçta başka deliller bıraktılar, bunları ortadan kaldırmaya bile zahmet etmediler. Cezalandırılmayacaklarından emindiler. Cinayeti Kremline’e 100 metre uzaklıkta işlemiş olmaları da olaya özel bir hava katmak için değil, sadece böylesi daha rahat olduğu içindi. Farklı uzaklaşma yollarıyla, merdivenleriyle ‘iyi’ bir yer… Boris Nemtsov’un kontrol altında olduğunu bildikleri şüpheli. Herkes, katillerin profesyonel olmadığını, daha farklı görevlere alışkın oldukları için mümkün olan bütün hataları yaptıklarını söylüyor.
Kuzey Taburu
“Rusya Kahramanı” unvanlı Ahmed Kadirov’un adını taşıyan özel motorize birlik “Kuzey”, Rusya İçişleri Bakanlığı Ordusunun özel 46. tugayı yapısında yer alıyor, yaklaşık 600 askerden kurulu, Coharkale’de konuşlanmış. “Rusya Kahramanı”, Duma milletvekilinin [Adam Delimhanov] yakını, “Rusya Kahramanı” Albay Alimbek Delimhanov komutasında bulunuyor. Yukarıda ifade edilenlerden yola çıkılırsa, bu birliğin Çeçen askeri-emniyet kurumları hiyerarşisinde bile ayrı durduğu fark edilebilir.
Kuzey askerleri defalarca devlet nişanı ve madalyaları ile ödüllendirildi. Dadayev ile Şavanov da bunların arasında. (Rusya yanlısı Çeçenya hükümeti resmi sitesine göre, Dadayev’e cesaret madalyasını bizzat dönemin Rusya İçişleri Bakanı Raşid Nurgaliyev takdim etti). 46. tugay da ilgiden mahrum değildi. Rütbelileri defalarca, Anti-Maydan organizatörlerinden biri olan senatör Dmitri Sablin başkanlığında, savaş gazileri örgütü Savaş Kardeşliği üyeleri tarafından ziyaret edildi.
Kuzey Taburu savaşçıları (eski savaşçılar veya süresiz izinliler de olabilir) şu anda Donetsk Halk Cumhuriyeti saflarında savaşıyorlar. Kısa bir süre önce Debaltsev yakınlarında ‘Malış’ lakaplı bir asker öldü. Sadece adını biliyoruz: Rustam.
Çeçen izinin tespit edildiği adli davaları analiz edecek olursak, değişmez bir şey göze çarpıyor: Tutuklananlar hiçbir zaman, ne zaman doğdukları ve hangi yılda evlendikleri dışında tek bir şey konuşmadı. Sustular, çünkü aileleri tehlike altındaydı. (Anna Politkovskaya cinayetinde ve şimdi Boris Nemtsov olayında görüldüğü gibi). Susmalarının bir nedeni daha var: emri veren saygın büyük dostlarını ele vermeleri mümkün değil.
Devlet başkanına sunulan rapor
Geçen hafta ortalarında Rusya devlet başkanına, o zamana kadar güvenlik organları tarafından elde edilen bütün bilgiler rapor edildi. Boris Nemtsov dışında Aleksey Venediktov, Mikhail Hodorkovski ve büyük ihtimalle Kseniya Sobçak’ın bulunduğu bir ‘ölüm listesinin’ olduğu da… Büyük ihtimalle bu listedekilerden her biri üzerinde tek bir grubun çalışmadığı, en az iki Çeçen tetikçi grubunun olduğu da…
Cinayetin organizatörlerinin soyadları ve tetikçilerden bazılarının isimleri de Putin’e aktarıldı. Ve bunların arasında kesinlikle Dadayev yoktu.
Muhtemel organizatörün adı Ruslan, rütbesi binbaşı. Soyadını devlet başkanı biliyor. Pazartesi günü Coharkale’de basına sızdırılmadan, Ruslan’ın yakın akrabası olduğu ima edilen Çeçen emniyet teşkilatından üst düzey birinin onunla ilgili ifadesi alındı. Bu soyadını biz de biliyoruz, ama suçsuzluk ihtimalini dikkate alarak açıklamayacağız. Aslında bu soyadını yüzlerce değilse, onlarca İçişleri, FSB ve Soruşturma Komitesi çalışanı da biliyor.
Ruslan da bir zamanlar Kuzey Taburunda yer aldı, defalarca ödüllendirildi. Daha sonra iki amcasının çalıştığı Moskova’ya taşındı. Amcalarından biri 2006 sonbaharında bir grup arkadaşı ve bagajında keskin nişancı silahıyla gözaltına alındı. Bagajda bulunan silah bir zırhlı aracı delik deşik edebilecek vintorez idi. Ele geçirilen kişileri kurtarmaya FSB albayı Bajanov geldi. Görevini yapan polis direndi, az kalsın ‘kurtarıcıyı’ da gözaltına alıyordu. Gerçi, daha sonra hepsini serbest bıraktılar.
Bu olay, Novoya Gazeta’ya söz konusu kişilerin Moskova’ya kendisini öldürmek için geldiklerini iddia eden eski Caharkale belediye başkanı Beslan Gantamirov sayesinde öğrenildi. Hatırlatmak gerekir ki, Gantamirov Moskova’ya gelmeden önce Anna Politkovskaya vurulmuştu, sonrasında FSB yarbayı Movladi Baysarov.
Daha sonra Ruslan’ın bu amcası, Ocak 2008’de kaybolan, Moskova’dan Çeçenya’ya aracın bagajında götürülen FSB müdürünün eski yardımcısının tanıdığı olan mafya lideri Ruslan Atlangeriyev davasında sorgulandı. Bu amca 2009’da milletvekili Ruslan Yamadayev cinayeti davasından sorgulandı. Şimdi bu adam siyasette.
Ruslan’ın diğer amcası da siyasette. Sirena (uçak bileti satışı) sistemi bilgilerine göre, Ruslan sıkça amcasına koruma olarak eşlik etti. Bu kişilerin Ramzan Kadirov’un çok yakını olduğu da Putin tarafından biliniyor.
Ruslan’ın üçüncü bir amcası daha var. O da Boris Nemtsov cinayeti şüphelisi olarak gözaltına alınan Eskerhanov’un bir zamanlar çalıştığı, Çeçenya Şelkovski emniyetinde üst düzey görevli.
İhtimaller ve deliller
Cinayetin arkasında kimin olduğuna dair bir sürü ihtimal dillendirildi. Devlet başkanı, Hodorkovski, Devlet Koruma İdaresi gibi birçok adres işaret edildi. Hepsinin incelenmesi gerekiyor. Günlük, kişisel, ekonomik nedenler… Duritska’nın (Nemtsov’un kız arkadaşı) dahil olması olasılığı ve hatta bilimsel olarak varlıkları ispatlanmış olsaydı Marslıların dahil olmuş olması olasılığı da… Soruşturmacılara birinci sınıfta bunu öğretiyorlar: her şeyi dikkate almak ve delillere dayanarak dayanaksız ihtimalleri elemek.
Soruşturmayı yürütenlerin öncelik verdiği ihtimallerden biri, Yaroslav bağlantısı. Bilindiği üzere, Yaroslav bölge meclisi milletvekili olan Boris Nemtsov oradaki yolsuzluk şebekesini ciddi şekilde sarstı, yönetimde büyük istifalara sebep oldu. Yaroslav’da 1 Mart Pazar günü aramalar yapıldı ve Pazartesi vali başkanlığında bölge yönetimi üyeleri sorgulandı.
İki ihtimalin daha üzerinde duruldu. Birincisi Çeçenlerle, ikincisi Ukrayna ile ilgiliydi. İlk tutuklamaların ardından bir çok şey açığa çıktı, ama nasıl olup da “vatanseverlerin” cinayetle eşleştirilmiş olduğunu kavramak gerekiyor.
Cinayetin nedeni, medyanın güvenlik organları kaynaklarına dayanarak bize sunmaya çalıştığı şey olabilir mi? Yani, Charlie Hebdo dergisi çalışanlarının vurulması ile ilgili ifadelerinin yol açtığı kızgınlık? Neden olmasın? Sadece ölüm listesindeki isimlerden yola çıkılarak bu sonuca varılabilir. Peki ama neden Nemtsov? NTV tarafından çekilen ve henüz yayınlanmayan Protesto Anatomisi programında Nemtsov baş kahramandı ve Ramzan Kadirov’un açıkça hedef gösterdiği Hodorkovski’yi bu meselede dava arkadaşı olarak andı.
Evet, bu gerekçeyi toptan reddetmeye gerek yok. Fakat buna karmaşık oyunun bir parçası olarak bakmalı, daha çok tetikçiler için tahrik unsuru ya da ortadan kaldırılması için seçilmiş bir bahane olarak.
Geri kalan her şey Kremlin’e açık mesaj: “Rusya vatanseverleri beklemekten yoruldu. Düşmanları yok etmek lazım. Eğer bunu siz yapmazsanız, yapacak biri bulunur. Ancak o zaman bize bağlı olacaksınız ve sadece bizimle düşüneceksiniz. Biz sizi istihbarat hizmetlerinin baş edemediği düşmanlardan koruyan gücüz. Vatanı koruma çalışması haklı olarak ödüllendirilmeli”.
Siyasi çıkmaz ve beyanat savaşı
Bir başka güç daha var ki, Kafkasya’da “siyasi istikrar” uğruna defalarca aşağılandı: Emniyet-istihbarat teşkilatı. Cinayeti çözüyorlar, katiller serbest bırakılıyor; cinayeti çözüyorlar, yüzlerine karşı kahkaha atan zanlılarla görüşmelerine müsaade edilmiyor. 2006-2009 arasından Çeçenya siyasi istikrara kavuşturulurken meşrulaştırılan şiddeti hoş görmeleri gerekiyordu.
Görünüşe göre MVD, FSB ya da Soruşturma Komitesi artık kullanılıp kenara fırlatılmak istemiyor. Cumhuriyetin üst düzey yetkililerinin korunması için Moskova’da görevlendirilen, Çeçenya içişleri mensuplarının önce tutuklanması ve ardından serbest bırakılması skandalını hatırlamak yeterli. O zaman, mucize eseri hayatta kalan bir kişiyi kaçıran ve işkence edenler cezalandırılmadı, üstelik soruşturma süreci bizzat Soruşturma Komitesi Başkanı Aleksandr Bastrıkin ve FSB yönetimin kontrolünde olmasına rağmen. Hatırlayalım: bu çirkin olayın ardından FSB merkez mekanizmasından üst düzey bir kaç subay istifanın eşiğine geldi.
Kremlin’in iki dayanağı birbirine tosladı ve şimdi hızlı bir şekilde ayrı yönlere savruluyorlar. Rusya yönetimini de karar vermeye zorluyorlar. Kimin gerçek vatansever, kimin olmadığını belirlemek, zorlu siyasi atmosferde, defacto savaşta, ekonomik krizde ve piarcılar tarafından düşünülmüş “turuncu tehdidin” yarattığı korku karşısında seçimini kimden yana yapacağına karar vermeye zorluyorlar.
Bu bağlamda çok sayıda yorum değil bir kaç gerçek ve dört açıklama önemli.
Gerçekler şunlar: Suç genel olarak çözüldü. Güvenlik teşkilatının ilk adamı FSB başkanı Bortnikov tarafından detaylı bilgilendirme yapıldı. Çeçenya’da aktif operasyon yürütülüyor ki, daha önce bunu düşünmek çok zordu.
Açıklamalar şöyle:
Birincisi, Vladimir Putin’in İçişleri Bakanlığı çalışanlarına hitaben yaptığı açıklama: “Dikkatimizi her şeyden ziyade, büyük yankı uyandıran ve siyasi iç yüzü olan suçlara yöneltmeliyiz. Rusya’yı artık, kısa bir süre önce yaşadığımız gibi, Boris Nemtsov’un başkentin tam merkezinde öldürülmesine benzer utanç ve trajedilerden kurtarmamız gerekiyor”. Bu açıklama 4 Mart’ta, yani devlet başkanının her şeyi biliyor olabileceği bir tarihte yapıldı.
İkincisi, hemen cinayetin ardından, henüz tutuklamalar yaşanmadan yapılan Ramzan Kadirov’un açıklaması: “Sadece gerginliği tırmandırmak isteyen güçler böyle sinsi bir adım atabilir. Cinayetin organizatörleri, Nemtsov’un ölümünden tüm dünyanın Rusya yönetimini suçlamasını umdu… Hiç şüphe yok ki, Nemtsov cinayetini Batı istihbaratı organize etti… Hepsinden önce Boris Nemtsov Rusya vatandaşı ve Rusya vatandaşının hayatına saldırı sert bir şekilde cezalandırılmalı …”.
Üçüncüsü, Ramzan Kadirov’un tutuklamalardan sonra gelen açıklaması: “Zaur’u (Dadayev) gerçek bir Rusya vatanseveri olarak biliyordum… Kesinlikle eminim ki, o gerçekten Rusya’ya adanmıştı ve vatanı için hayatını vermeye hazırdı… Zaur’u tanıyan herkes, onun dindar biri olduğunu söyler, bütün Müslümanlar gibi ‘Charlie’ eylemlerine ve karikatürlere destek açıklamalarından şok olduğu belirtiliyor… Her halükarda, eğer mahkeme Dadayev’in suçunu onarsa, bir kişiyi öldürmekle ağır bir suç işlemiştir. Ama belirtmek isterim ki, bunu yapmış olamaz ve uzun yıllardır kendi hayatını uğruna riske ettiği Rusya’ya karşı böyle bir adım atamaz”. Gözaltına alınırken ölen Beslan Şavanov da bu açıklamada ‘cesur savaşçı’ olarak adlandırılıyor.
Dördüncüsü, Vladimir Putin’in yakın çevresinden biri olan, Rusya Demiryolları İdaresi Başkanı Vladimir Yakunin’in Çeçen liderin ikinci açıklamasından sonra yaptığı açıklama: “Bu cinayet gösteri cinayeti idi. Herkesin gözü önünde, başkentin merkezinde işlenmesi tesadüfi değildi. Bu, Rusya yönetiminin itibarını zedelemeye yönelik geniş çaplı planlanan bir şeydi”.
Vladimir Yakunin, devlet başkanının ‘yakın çevresindeki’ diğer isimler gibi istihbarattan gelme ve ciddi bir kişilik. Hiç bir zaman laf olsun diye açıklama yapmıyor ve yerli yersiz imalarda bulunmuyor.
Sonuç olarak, Boris Nemtsov cinayeti soruşturmasının kaderini ne Soruşturma Komitesi ne de FSB, bizzat devlet başkanı belirleyecek. Çünkü, sadece sanık sandalyesindeki suçluların konfigürasyonu değil, ‘rejimin dayanaklarının’ savaşı arasında kalan ülkenin geleceği de bu karara bağlı. Kimin gerçek vatansever olduğuna karar verilecek, devlet başkanı nereye sürükleniyor yakında öğreneceğiz.
