Yıllar önceydi. Çeçen lider Zelimhan Yandarbiyev ile röportaja gitmiştim. 18 yaşındaki mütercimim ‘Zelimhan’ dedi. Bir an tuhaf oldum. İsmiyle hitap etmişti. ‘Cumhurbaşkanım’ demeyi bırak ‘sayın’ ya da ‘bey’ cinsinden taltif edici hiçbir hitap yoktu. Herkesin kendisini eşit hissettiği, beyliğin ve efendiliğin işlemediği, protokol kurallarının geçmediği bir toplum. Hürmetsizlik falan da değil, çünkü saygının kuralları farklı yazılmış ve bunları ihlal büyük suç.
Geçen hafta Çeçen başkan Ramzan Kadirov Rusya Federasyonu’nu kasıtla “Bir tek devlet var, devlet başkanı da tek olur” diyerek ‘Çeçenya devlet başkanlığı’ unvanını kaldırmayı önerince, ‘Çeçenlerin umurunda olmaz’ dedim. Zaten yediden yetmişe herkes ona ‘Ramzan’ diyor. Ama mesele bir cumhuriyetin statüsünü ilgilendiren ‘tüzel kişilik’ olunca unvan kıymete biniyor. Ne var ki, cumhuriyetin bağımsızlık apoletleri sökülürken kimseden çıt çıkmıyor. Çeçen Parlamentosu Başkanı Dukvaha Abdurrahmanov, tatil sonrası eylüldeki ilk oturumda Kadirov’un talebinin yerine getirileceğini söylerken en uygun unvanın ‘cumhuriyet başkanı’ olacağını söyledi.
Çeçen Müftü Sultan Mirzayev de patronuna ‘imam’, bu olmazsa Çeçencede ‘milletin babası’ anlamına gelen ‘mehk-da’ ismini layık gördü. Tuhaf olan Kadirov’un ‘devlet başkanlığı’nı kendisine çok görmesi değil koro halinde diğer Kafkas liderlerinin de alkış tutması. İnguşetya, Adıgey, Dağıstan, Karaçay-Çerkes ve Kabardey-Balkar liderleri, Vladimir Putin’le tırpanlanan özerkliklerin içini doldurmak yerine, kıymeti harbiyesi kalmamış unvanlardan kurtulmak için sanki can atıyor. Kuzey Osetya zaten bu sıfatı 2005’te sırtından atmıştı.
Sıra cumhuriyetleri kaldırmaya gelecek. Bu bir imha süreci… Rusya’nın 83 bölgesinden 21’i ‘devlet başkanı’, kalanlar ‘hükümet başkanı’, ‘başkan’, vali gibi sıfatları kullanıyor. Son 10 yılda nereden nereye gelindiğini ve bu sürecin varacağı yeri görmek için bir iki kilometre taşını hatırlatalım:
Kağıt üzerinde bu cumhuriyetler Rusya Federasyonu’nu kuran özerk devletlerdi. (Kurucu anlaşmayı imzalamadığı için Çeçenya istisna). Parlamentoları, devlet başkanları ve hükümetleri vardı. Putin’in merkezileştirme politikası uyarınca önce cumhuriyetler yedi bölgede toplandı. Her bir bölgeye özel temsilci atandı. Ardından yerel anayasalar ‘federal anayasa’ya uyum adı altında törpülendi. Devlet başkanının halk tarafından seçilmesi sistemi kaldırıldı. Bunun yerine Kremlin, iktidar partisinin önerdiği isimlerden birini, cumhuriyetin parlamentosuna sunuyor. Göstermelik bir onay mekanizmasıyla başkan belirleniyor. Son olarak da Adıgey ve Krasnodar Kray dışarda tutularak diğer özerk yapılarla Kafkasya Federal Bölgesi kuruldu ve başına muktedir bir temsilci atandı. Şimdi liderler bu Kafkas çarının ağzına bakıyor.
Herkes bu koltukların adım adım sembolik kılındığının farkında. İçi boş özerkliğe ölümcül darbe olarak bir fiske yeter. Pek yakında yerel parlamentoların da gereksiz olduğu tezi işlenir ve kapılarına kilit vurulur. Bunu Kremlin’in de yapması gerekmez, Kadirov gibi işgüzarlar, patronları adına bu zokayı nasıl olsa halklarına yutturur.
Sohum sahilinde akşam vakti…
ABD ve NATO’ya güneyden set
Dünya, Rusya’nın Abhazya ve Güney Osetya’nın bağımsızlığını tanınmasının ikinci yılına, bölgeye füze savunma sistemleri yerleştirmesiyle uyandı. Rus komutan Aleksandır Zelin’e göre, Abhazya’ya S-300 ve G. Osetya’ya da başka bir sistem yerleştirildi. Amaç iki bölgeyi saldırılardan korumak, hava sahasını ihlal eden uçakları düşürmek diye ilan edildi. ‘2014 Soçi Olimpiyatlarını iptal ettirmek için bölgede bir delilik yapar mı’ sorusu akıllardan çıkmasa da Gürcistan’dan şimdilik 2008’deki gibi roket yağmuru beklenmiyor. Gürcistan’ın bilinen ihlali de, İsrail yapımı casus uçakları uçurmaktan ibaretti. Zaten Abhazlar da bunları kolayca avlıyor. Rusya Abhazya’da 49 yıllığına askeri üsler kurmaya başladığından beri casus uçağı haberleri kesildi. Yani 800-900 km’lik alanda aynı anda 10 füzeyi karşılayabilen S-300’leri gerektirecek bir Gürcü tehdidi düşük ihtimal ve olası krizde Rusya için Tiflis’e varmak iki adımlık mesafe. O halde amaç ne?
Rusya, Abhazya’yı Karadeniz’de ABD ve NATO’ya karşı savunma hattına dönüştürüyor. S-300 sayesinde Rusya’nın güney koridorundaki hava trafiğini kontrol gücü artıyor. ABD’nin Orta Asya’ya yaptığı uçuşların yanı sıra İran’a karşı saldırı ihtimali S-300’ün hikmetini anlaşılır kılıyor. Doğu Avrupa’ya ABD kalkanına karşı güney koridoruna yüklenen Rusya, Ermenistan’daki Gümrü üssünü de sağlama alıyor. Erivan’a giden Rus lideri Dmitri Medvedev’in gündeminde üs anlaşmasının yenilenmesi var. Rusya üssün 25 yıllık kontratını 49 yıla çevirmek; Ermeniler de Azerilerle kapışacak olurlarsa Ruslardan tam koruma istiyor. 1995’te imzalanan anlaşma 2020’de sona eriyor. Anlaşma revize edilirse Rusya 10 yıl beklemeden üssü 2044’e dek garantilemiş olacak. Teselli için de Bakü’ye S-300 satmayı düşünüyor. Nisanda Karadeniz Filosu’nun kontratını 2044’e kadar uzatan Rusya, Soğuk Savaş’taki gibi güneyde NATO’yu karşılayacağı yayı yeniden geriyor.
Kuzey-güney tüneli
Rusya’nın Kafkas sıradağlarıyla iki yana düşmüş kuzey ile güneyi birleştirme projesi ilgi uyandırıyor. Sohum’u Çerkesk’e bağlayan Sohum Askeri Yolu’nu diriltme projesi gündemde. Çarlık döneminde kalma 337 km’lik yol için Kluhorski ve Kodor geçitlerini tekrar açmak asıl sorun. Şimdi yeni güzergah belirdi. Öneri şu; Abhazya ile Karaçay-Çerkes arasında tünel açılsın. Tünel eğer Karaçay-Çerkes’in tatil merkezi Teberda’dan açılırsa uzunluğu 12 km, Arhız’dan açılırsa 4.7 km olacak.
Biraz çılgınca ama Karaçay-Çerkes Devlet Başkanı Boris Ebzeyev, bunun masada olduğunu söyledi. Proje 1 Aralık’a dek netleşecek. Rusya’nın derdi Soçi limanını rahatlatmak için dış ticarete yeni yol bulmak. Gerçekleşirse Rusya’yla ticaret yapan ülkeler, gemilerini tanımadıkları Abhazya’ya yanaştıracak. Abazaları kuzey komşularıyla birleştireceğinden bölge halkları da projeyi önemsiyor.
Rapçiye hapisten ne çıkar?
Rusya’da yolsuz yetkilileri yeren Rapçi Noize MC’yi, nam-ı diğer İvan Alekseyev’i polise küfrettiği gerekçesiyle hapse tıkmaktan ne çıkar? Tabi ki iki misli küfür. İki hafta önce Volgograd’daki konserde grubun davulcusu, eğlencesine kasketiyle hayranlardan bozukluk toplamaya başlar. Polis bunu dilencilik sayıp şiddet estirir. Karmaşada İvan küfreder. Sonuç 10 günlük hapis. Suç ‘holiganizm.’ Mahpus damından bir video gelir, İvan polisten özür dileyen bir metni okumakta. Polis tehdit savurmuş, ‘Özür dilemezsen suçlama hakarete çevrilir’ diye… Bu da bir yıl çalışma cezası demek. Hapisten çıkar çıkmaz İvan yeni kliple rap tadında intikam aldı. Şarkının adı ‘Cennette 10 gün’. Rusya’yı polis devleti ilan ediyor. Klipteki görüntüler baştan sona polis şiddetiyle dolu. Zoraki ‘Özür’ de şarkının nakaratı.
http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=RadikalYazarYazisi&Date=19.08.2010&ArticleID=1014361
Fehim Taştekin
