Vestnik Kavkaza’dan Oleg Kusov, İmam Şamil’in efsanevi naibi Hacı Murat’ın Antropoloji ve Etnografya Müzesinde tutulan kafatasının neden hala defnedilemediğini araştırdı.
Rusya Bilimler Akademisi I. Petro Antropoloji ve Etnografya Müzesi [Eski adı Kunstkamera] dünyanın en zengin müzelerinden biri olarak kabul ediliyor. Kafkasya bilim ve sanat çevreleri için daha şaşırtıcı olanı, İmam Şamil efsanevi naibi Hacı Murat’ın kafatasına karşı gösterilen tutum. Eğer müze yönetimi için bu kafatası sayısız eserlerden [bazı bilgilere göre 1.883.412] biri ise de Kafkasyalılar için kahramanlarından birine ait bir parça.
Naib’in kafatasının müze fonlarında korunmasını Petersburglu entelektüellerin de doğru bulmadığı anlaşılıyor. Etnograf, Kuzey Palmira Müslüman tarihi araştırmacısı Almira Tagircanova 19. yüzyıl sonunda cari olan düşmanın kafatasını sergileme uygulamasının günümüzde anlamsız olduğunu söyledi:
Araştırmacılara, anatomi müzesi çalışanlarına sormak lazım: kafatası şu anda bilimsel bir değer temsil taşıyabilir mi? O kadar yıl geçti! Bence din adamlarının da düşüncesini sormalı. Bir kadın, etnograf ve Petersburglu olarak (köklerim 200 yıldır burada) bu konuyu kapatmak gerektiğini düşünüyorum. Elbette naibin kafatasının yeri müze değil.
Yani siz onun defnedilmesi gerektiğini mi düşünüyorsunuz?
Elbette!
Buna karşı çıkanlar olacak. Bunun bilim için gerekli olduğunu söyleyecekler.
Görüyoruz ki, uzun yıllar önce birileri buna gerek duymuş.
O dönemde devletin siyasi amaçları için mi gerekliydi acaba?
Başka ne olabilir ki? O zamanlar [1852] düşmanın etkisiz hale getirildiği sadece bu şekilde gösteriliyordu.
Almira Tagircanova’nın tavsiyesi ile uzmanlara başvurmaya karar verdik. I. Petro Antropoloji ve Etnografya Müzesi Kafkasya Etnografya bölümü araştırmacısı Makka Albogaçiyeva ile görüştük.
Makka Albogaçiyeva, size göre Hacı Murat’ın kafatası bugün bilim açısından önem arz ediyor mu?
Kesinlikle hiç bir değeri yok. Tüm bunların son yıllarda müze koleksiyonundan parça çıkarılamaması ve malzemelerin fonlarda kalmasına bağlı olduğunu düşünüyorum.
Kafatasının şimdilik defnedilmesinin mümkün olmadığını mı düşünüyorsunuz? Hangi sebeple?
Bence mümkün. Ama kim, hangi sebeple bu işe kalkışabilir bilemem. Yuri Kirilloviç’e [Yuri Kirilloviç Çistov, I. Petro Antropoloji ve Etnografya Müzesi Müdürü] defalarca Dağıstan ve Azerbaycan’dan insanlar geldi ve kafatasının iadesini istedi. Bizler yönetimimize defalarca başvurduk, ancak cevap alamadık. Üstelik Hacı Murat’ın kafatası envanterden silindi. Elimizde bu parçanın envanterden düşüldüğüne dair belge varken kafatasının rahatlıkla defin için verilebileceğini düşünüyorum.
Şimdi nerede?
Fonlarımızda duruyor, hangi fonda ve nerede olduğu hakkında hiç bir bilgim yok, hiç görmedim. Bölüm başkanımız Yuri Karlov hayatı boyunca Dağıstan’la ilgilendi, düzenli olarak oraya gitmeye devam ediyor ve doğal olarak her seferinde bu konuyu soruyorlar. Ayrıca oradan da insanlar yılda birkaç heyet halinde aynı taleple geliyorlar. Ama nedense kafatası bir türlü iade edilmiyor.
Size göre kafatasını ne yapmalı? Hemen defnetmek, konuyu ertelemek ya da başka bir alanda tartışmaya açmak?
Bence, kesinlikle Kafkasya’ya iade edilmeli. İnançlı insanlar olarak şimdiki durumun yanlış olduğunu biliyoruz. 21. yüzyılda bir insanın kafatasını saklamak hürmetsizlik demek. Bunun kesinlikle insani olmadığını düşünüyorum.
Şimdi de telefonla Dağıstan’a bağlanıyor ve ülkenin milli politikalar bakan yardımcısı Zikrula İlyasov ile görüşüyoruz.
Zikrula Ziyavdinoviç, Hacı Murat’ın kafatasını defnetmenin artık zamanı gelmedi mi?
Bu konunun gündeme gelişinin üzerinden 15 yıl geçti. Rusya Kültür Bakanlığının kafatasının Petersburg’daki müzeden çıkarılmasıyla ilgili kararı var. [Rusya Federasyonu Kültür Bakanı Mikhail Şvıdkoy imzalı, 12.10.2000 tarihli ve N 587 sayılı “Müze eserinin Rusya Federasyonu Müze Fonundan ve I. Petro Antropoloji ve Etnografya Müzesi envanterinden çıkarılması” kararı] Defnedilmesi kararı alındı. Ama detaylarda sorunlar var. Hacı Murat’ın cesedi Azerbaycan’da defnedildi. Ceset parçalarının nasıl birleştirileceği konusu henüz tam olarak çözülmedi.
Azerbaycan’da mı Dağıstan’da mı birleştirilecek?
Onun soyundan gelenlerin ceset kalıntılarını getirmelerini ve anavatanlarında defnetmelerini isterdim. Dağıstan’da bu konuyla ilgilenen devlet fonu var. Böyle bir çalışma devam ediyor. Ancak farklı sebeplerden ötürü, özellikle ekonomik nedenlerden ötürü akamete uğruyor. Diğer taraftan da sürekli gündemde kalmaya devam ediyor.
Yani siz bedeniyle ve başıyla birlikte Dağıstan’da, Hunzah’ta defnedilmesini istiyorsunuz, değil mi?
Evet, ancak nihai bir karar yok. Onun soyundan gelenlerin ve bazı ülke temsilcilerinin böyle bir isteği var. Ama eğer Rusya ve Azerbaycan arasındaki ilişkilerin yararına düşünülürse, kafatasını orada da defnetmek mümkün. Bunun görüşülmesi gerekiyor. Tamamıyla açıklığa kavuşmadı.
Ajans Kafkas
