Araştırmacılar ortak Çerkes alfabesinin ve ortak bir edebi dilin mümkün olduğunu savundu.
Dünya Çerkes Birliği, 13 Mayıs olağan yönetim kurulu toplantısında, ortak Çerkesçe alfabesinin oluşturulması için Adıge dil bilimcilerinden müteşekkil bir komisyon kurulmasına karar verdi. Komisyona, 19 Eylül’de yapılacak kongreye kadar, ortak bir alfabenin taslağını hazırlama ve Çerkes dilinin ortak standartlarını belirleme görevi verildi.
Kabardey-Balkar Üniversitesi filoloji bölüm başkanı Hamişa Timijev Kavkazki Uzel’e yaptığı açıklamada şunları söyledi: “Kabardey-Çerkes ve Adıgeyce alfabelerinin aralarında çok az bir fark var. Bu farklar fonetik ve imlada. Bu sebeple, bu üç dili ortak bir paydada buluşturmak imkansız değil. Daha zor olan ortak bir edebi dil oluşturabilmek. Bugün dünyanın birçok yerine dağılmış Çerkesler mevcut. Bu dağılan Çerkeslerin konuştuğu Kabardey-Çerkes ve Adıgeyce arasında önemli farklar var. Ama bu mesele de çözülebilir. Mesela Gürcistan Svanlar, Megreller ve Acarlar gibi birçok etnisitenin bulunduğu bir ülke. Bu dillerin arasında da önemli farklar var. Fakat onlar ortak bir dil oluşturmayı başardılar.”
Hamişa Timijev’e göre, ortak bir alfabe ve ortak bir Çerkes dilinin oluşturulmasına hükümetler de karşı değil. Bilindiği üzere, 2002’de Kabardey-Balkar parlamentosu “tüm Adıgeler için ortak dil” kanunu kabul etti. Timijev konuşmasında, bu kanun gereğince Kabardey-Balkar’da bir komisyon oluşturulduğunu, komisyonun ortak bir alfabe oluşturduğunu, fakat kanunun Adıgey parlamentosu tarafından kabul edilmediğini hatırlattı.
Ortak Adıgece alfabenin tarih içinde halklar arasında oluşan farklılıkların tesviyesine sebep olup olmayacağı sorusunu Timijev “Biz zaten tek bir halkız. Aramızdaki farklar psikolojik ve kültüreldir. Bunlar da zenginliklerimizdir. Bu sebeple ortak bir alfabe bir problem teşkil etmez” şeklinde cevapladı.
Rusya Bilimler Akademisi Kabardey-Balkar Bilim Merkezi Müdürü Petr İvanov, ortak bir Çerkesçenin oluşturulması meselesinin 90’lı yıllardan beri görüşüldüğünü, ancak bazı sebeplerden ötürü Adıge temsilcilerinin kendi aralarında anlaşamadıklarını ifade etti.
Kabardey Kongresi’nden Aslan Beşto, dil farklılıklarının halkların birbirini anlama ve birleşmesine olumsuz etki ettiğini düşünüyor. Beşto’ya göre bölünen halk, birbirinden haberi olmadan yaşıyor ve asimile oluyor.
Beşto, açıklamasında, “Bu durum, Adıgelerin azınlıkta olduğu Adıgey Cumhuriyeti’nde meydana geliyor. Aynı şey Karaçay-Çerkes’teki Çerkeslerde de yaşanıyor. Okullarda anadil ders saatlerinin azaltılması da olumsuz bir etki oluşturuyor” dedi. Beşto lehçeler arasındaki farkların aşılabileceğini söyleyerek, Şapsığ ve Bjedug lehçelerini iki haftada öğrendiğini söyledi.
Kullanılmakta olan yazı sistemi insan beynine fazladan bir yük
yüklüyorsa, o yük, hem ona ve hem de insanlığa büyük zarar verir.
İnsanlar okuduklarını rahat olarak algılayabilmeli, zinde beyinle
incelemelerini hızlı yapabilmelidirler. 07.08.2015 Yılmaz Özcan
TÜRKİYE
. ADIGE YAZISI’NIN YERİ VE ÖZELLİKLERİ
.
. Toplumların kullandıkları yazı sistemleri; bulunduğumuz hız
çağında, hız kriteri esasına göre oluşmuş olan iki kategoriden
birinde yer almaktadırlar. Bu yazı kategorileri şunlardır:
. 1. Sadece standart latin harflerini kullanan yazı sistemleri.
. 2. Özel harf de bulunduran yazı sistemleri.
. Bunlardan ilk gruba giren yazı sistemleri, birinci lig yazıları
olup teknik gelişmelerin tüm olanaklarından yararlanırlar. Çünkü
bu yazılar, tüm programlara ve yeni gelişmelere uyumludurlar ve
işlemlerde hızı azaltmazlar.
. İkinci gruba giren yazı sistemleri; alt liglerde yer alırlar ve
kullanılan özel harfleri destekleyen programlardan yararlanırlar.
Ama yeni teknik gelişmelere aynı anda uyumlu olamazlar, bunun
için aracı programlara gereksinim duyarlar. Bu durum; donanımın
ve personelin birim zamandaki verimini ve hızını azaltır. Ayrıca her
font özel harfleri desteklemez. Almanlar bu durumdan kurtulmak
için; yakın bir geçmişte, yüzlerce sene kullandıkları ve büyük B
harfinin aşağıya doğru kuyruklu bir biçiminde olan özel harfi terk
ederek onun ses değeri olan iki “SS” harflerini kullanmaya karar
verip uygulamaya hemen koymuşlardır. Başka bir ifade ile “harf
tasarrufu” prensibini ( !?. ) bozmuşlardır. Böylece yazıları birinci
lige uyumlu duruma geçmiştir.
. Adıge Yazısı (Adighe Txik’er); Adıge Dilbilimcileri tarafından
bir yüzyıldan daha çok bir zaman içerisinde ortaya çıkarılmış olan
(başka bir ifade ile tarihsel derinliği olan), dilbilimin tüm bilimsel
kriterlerine uyan, Adıgece’nin yazılarını yeterli olarak “okunuşlu
ve kullanışlı” duruma getirebilen, onun güzelliğini gösterebilen ve
birinci lig koşullarına tam uygun olan bir yazı sistemidir.
. Adıge Yazısı’nın kuruluş biçimi; onun, yukarıda sözü edilen
özellikleri noksansız olarak taşıdığını göstermektedir. Bunu tam
kanıtlamak için, Adıge Yazısı’nın kuruluşunu kısaca özetleyelim:
. 1. Adıge Yazısı’nda “ c ” harfi, Türkçe’nin “ ş ” harfinin sesi
değerindedir. “ c ” harfinin Türkçe’deki ses değeri, yalnız Türçe’ye
özgüdür. Dillerin yazı sistemlerinde birkaç harf; kullanıldığı dile
uygun olarak o dile özgü olan ses değerleri taşıyabilmektedirler.
“ c ” harfinin Adıgece’deki ses değeri; bu dile uygun düşmekte
ve “ ş ” sesinin Adıgece’deki farklı türevlerinin Adıgeceye uygun
olarak okunuşlu biçimlerde yazılmalarına olanak sağlamaktadır.
. 2. Adıge Yazısı’nda “ i “ harfi, Türkçe’nin “kalın ı” harfinin sesi
değerindedir. Adıge Dilbilimci KUBE Şaban da, “ i “ harfini “kalın ı”
sesi değerinde kullanmıştır. Batılılar da, Türkçe ve Doğu Avrupa
dillerinin “ kalın ı ” seslerini aynı şekilde yazmaktadırlar. İnternette
de durum öyledir.
. 3. Adıge Yazısı’nda “ x ” harfi; Grekçe’de olduğu gibi “ ince k ”
sesi ile “ h ” sesinin birleşimi olan bir ses değerindedir.
. 4. Yukarıda ses değerleri belirtilen “ c, i, x ” harflerinin dışında
kalan 23 latin harfinin Adıgece’deki ses değerleri, Latince’de ve
Türkçe’de olduğu gibidir.
. 5. Adıge Yazısı’nda birleşik harflerin oluşum kombinasyonları,
hem Batı yazı normlarına ve hem de Adıgece’nin tüm özelliklerine
uygundurlar.
. Yukarıdaki açıklamalardan tam olarak görüldüğü üzere, Adıge
Yazısı (Adighe Txik’er), aşağıdaki genel özellikleri taşımaktadır:
. a. Oluşumunun tarihsel derinliği ve doğallığı vardır.
. b. Kuruluşu Batı yazı normlarına tam uygundur.
. c. Türkçe’nin ve latin yazısı kullanan diğer dillerin yazıları ile
barışıktır.
. d. Adıgece’nin özelliklerinin bütün gereklerini sağlamaktadır.
. e. Adıgece’nin yazılarını yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı”
duruma getirebilmektedir. Batı dillerinin yazılarından daha sescildir.
. f. Birinci kategori yazı sistemlerinin tüm özelliklerine sahiptir.
. Yukarıdaki özellikleri ve daha başka özellikleri taşıyan Adıge
Yazısı (Adighe Txik’er), Adıgece için alternatifsiz ve milli olan tek
yazı sistemidir. Adıge Toplumu’nca bir an önce harekete geçilerek
yoğun bir biçimde kullanılması gerekmektedir.
.
. Yılmaz ÖZCAN
. 30.03.2014
. K.Maraş-Turkey
.
GUI LHITENIQHA:
Mi txiqhaxem ya kopyexer, fts’ixu Adighexem yalhevqha-asime f’i xhuins.
Fts’ixuiwe ye yi e-mail adres zevqhac’awe mi txiqhaxer zilhevmiqha-asa
Adighe g’avmiqhaaneme kuediw f’i xhuins. 10.01.2016 YEMUZ Yilmez
. ADIGECE’NİN SESLERİNİN YAZILIŞLARI
.
“ a = kısa a ” sesi olarak: “ aa = uzun a ” sesi olarak:
( g’ ) g’ah’ : getir . . g’aah’ : getiriyorlar
( h ) ha : o (zamir) . . haa-a : değil, hayır
( h’ ) xeh’at : giriyordu . . xeh’aat : girmişti
( q ) qab : kabak . . qaabze : temiz
( q’ ) q’a : mezar . . q’aachh’a : mezar başı
( qh ) qha : yıl, sene . . qhaatxe : ilkbahar
( xh ) yitxha : çizgi çiz . . yitxhaat : çizilmişti
.
“ kısa e ” sesi: “ a = uzun a ” sesi olarak
mel : koyun maze : ay
ne : göz dame : kanat
.
..ee
f’eey : kirli teep’e : üstünü ört, kapat
yeeky : adım atıyor g’eex : (ot) biçiyor; aşağıya in
.
..i
ci : at zi : bir
yiz : içi dolu bide : sert
.
..o
nobe : bugün xoh’a : giriyor (suya vb.)
bo : ahır txuog’ue : bizim için gidiyor.
.
. “ u = uzun u ” sesi olarak
. bzu : kuş
. t’u : iki
.
..y
sy : benim sych : üç bıçak
cyt’ : iki at g’yx : içinden çıkar
.
..yy
cyyin : bir şeyi uzatmak k’yyin : bağırmak
byy : düşman fyyin : ıslık çalmak
.
a , aa , ee , i , o , uu , y
ane : yemek masası ot : kenarında duruyor
ade : pense, kıskaç oh’a : kenarına yaklaşıyor
aax : ondan alıyorlar uuwin : ulumak
aaxar : ondan aldıkları uuwir : uluyan
eeyin : kötü olmak yt’ : iki el
eex : o ondan alıyor yxir : elinden aldığı şey
ix : ondan al
iqhin : elinde bulundurmak
.
-a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y
jis-at : söylüyordum t-ok’ : önümüzden çekiliyor
yip-at : boyuyordun si-ot : önünde duruyorum
jis-aat : söylemiştim ne-u : insan yüzü, sima
jy-aat : söylemişti xee-u : içine batırıyor
s-eex : elimden alıyor g’a-uuwt : uluyordu
p-eex : senden alıyor de-uuwir : beraber uluyan
t-ix : elimizden al g’if-yxt : elinizden alıyordu
s-ix : elimden al p-yxar : senden aldığı şey
ye-i : “inat” ünlemi
acri-i : aşure
.
. – 2 –
.
ua , ue , uee , ui , uy
uax : açıyorlar uixin : açmak
uade : kenarına dikiyorlar uiv : kalın
ueten : açıklamak uyxir : açmakta olduğu şey
uexu : iş uyder : kenarına diktiği şey
ueex : açıyor
ueede : kenarına dikiyor
.
ua , -ue , -uee , -ui , -uy
so-uate : açıklıyorum g’i-uik’ : bu yana çekil
zi-uax : açıyorlar t-uik’ : önümüzden çekil
p-ueten? : açıklar mısın? f-uyxt : önünüzden alıyordu
s-uetin? : masaj yapayım mı? s-uyxir : önümden aldığı şey
t-ueex : önümüzden alıyor
zi-ueex : açıyor
.
b
nibe : karın
c
cate : kaymak
ch
chabe : yumuşak
d
danew : ipek olarak
dz
dzeliw : söğüt olarak
f
fe : siz; deri
g
gaz : gaz
gerc : fasulye
gegu : oyun; düğün
gy
gyane : gömlek
yigyi : şimdi
yeegy : eğiriyor
gu
degu : sağır
gh
jighiw : ağaç olarak
h
hane : anne
hade : baba
i
ialemet : acayip
maine : mânâ, anlam
j
bajew : tilki olarak
jh
jhi : eski; rüzgâr
k
karton : karton
kontrol : kontrol
kezuwe : sırayla
ky
kyar : çatlamış olan
yakyiw : onlar adım atarak
yeeky : adım atıyor
ku
h’akuiw : fırın olarak
.
. – 3 –
.
l
li : et
lh
lhi : kan
m
maze : ay
n
ne : göz
p
pe : burun
q
qab : kabak
qaabze : temiz
g’aqeeyin : genirmek
qoplhe : zulaya bakıyor
qoh’a : ardına geçiyor
qu
mequiw : kuru ot olarak
qh
qha : yıl
qhaatxe : ilk bahar
qheeyin : ağıtla ağlamak
qhu
meqhu : kuru hale geliyor
r
weram : cadde
s
se : bıçak
wines : evdir
t
mate : sepet
ts
tsi : yün
v
guiven : gecikmek
w
wade : çekiç
x
xade : bahçe
xoh’a : katılıyor
xu
nexu : ışık
txuog’u e : bizim için gidiyor
xh
pxha : odun, ahşap
xheeyin : kımıldamak
xhu
g’axhuiw : oluşarak
y
yatx : yazıyorlar
yege : oku; çağır
yoge : okuyor; çağırıyor
z
ze : bir defa, bir kez
.
. – 4 –
.
c’
c’ale : genç
f’
maf’e : ateş
g’
g’ag’uen : gelmek
g’aag’ue : gel
g’eege : oku; çağır
g’oplhe : bu yana bakıyor
g’oh’a : ortaya çıkıyor
g’u
yeg’u : uygun
h’
h’alhe : yük
k’
k’apse : halat, ip
nek’eguugu : göz arpacığı
l’
l’i : erkek, er, adam
p’
p’e : yatak; yer
yip’-a? : beslemiyor mu?
q’
q’a : mezar
q’u
q’uih’ : gemi
t’
nat’e : alın
g’yt’-am : kazmıyor
ts’
ts’e : isim, ad
.
xuezin : Cer xued-zas: Sütünü süzdük. zin : Cer d-zas : Sütü süzdük
yisen : Pqor yit-sas : Direği diktik xesen : Jigh xet-sas : Ağaç diktik
.
g’uenu : gidecek (gelecek zamanda). g’ueniw : gitmek için (zarf-fiil).
yidinu?: dikiş dikecek mi? ( ” ” ). dzeliw : söğüt olarak ( ” )
.
. BAZI İSİMLERİN YAZILIŞI
.
. İsimler isim oluşturan ekler alırlarken, iki isim veya bir isimle bir sıfat
ya da bir isimle bir fiil birleşerek birleşik kelime oluştururlarken ya da
tamlamalar oluşurken; isim gövdelerinin ilk hecelerinde bir “ a ” harfi
geliyorsa o harf “ e ” sesi ile okunur, eğer isim gövdesinin ilk hecesinde
çift “ aa ” harfi geliyorsa o çift harf “ kısa a ” sesi ile okunur. Bu esnada;
isim gövdesinin ilk hecesinin ünlü sesi değişikliğe uğrasa da, harfi ya da
harflerileri değiştirilmeden yazılırlar. Özel isimler, fiil gövdesine ek ya
da isim eklenerek oluşan isimler; sesleri nasıl çıkıyorsa öyle yazılırlar.
.
. ÖRNEKLER
.
. xabzecxue, guawecxue, bajafe, zawejh, tanachh’a, g’aafe lhap’e
g’aafejh, pasereey, xade k’ih’, xadexek’, , pxhuantec’e, malhxhaqhu,
maxue k’ec’, , bzagyaqha, tanexhu, c’alef’, tanalhxue, pselhenibze.
Adighebze, Abezexe, pselhek’e,
. ADIGE YAZISI
. “ADIGE YAZISI”NIN OLUŞUMU
.
1. Ünsüz seslerin arkalarında onlara bitişik olarak gelen bağımlı ünlü
sesler; “ a , aa , e ,ee , i , o , u , uu , y ” sade ünlü harfleri ile yazılırlar.
2. “ g’, h , h’, q , q’, qh , xh ” ünsüz seslerinin (harflerinin) arkalarında
gelen “ kısa a ”sesi bir “ a ” harfi ile ve “ uzun a ” sesi iki “ aa ” harfi ile
yazılırlar. Diğer ünsüz seslerin arkalarında gelen “ kısa e ” sesi bir “ e ”
harfi ile ve “ uzun a ” sesi ise bir “ a ”harfi ile yazılırlar.
3. “ İnce-uzun e ” sesi, her zaman iki “ ee ” harfi ile yazılır.
4. Türkçe’deki “ kalın ı ” ünlü sesi, Adıgece’de “ i ” harfi ile yazılır.
Ancak “ y ” harfinin arkasında gelen “ i ” harfinin sesi, daha ince
olarak okunur.
5. “ o ” harfinin sesi uzun olarak çıkar.
6. “ g , g’, k , q , q’, qh , x , xh ” ünsüz seslerinin arkalarında gelen
“ yarım u ” sesi bir “ u ” harfi ile ve “ uzun u ” sesi iki “ uu ” harfi ile
yazılırlar. Diğer ünsüz seslerin arkalarında gelen “ uzun u ” sesi ise bir
“ u ” harfi ile yazılır.
7. Türkçe’deki “ ince i ” ünlü sesi, Adıgece’de “ y ” harfi ile yazılır.
Ancak “ g , k ” harflerinin arkalarında gelen “ y ” harfinin sesi yarım
ünlü olarak çıkar.
8. Yan yana gelen iki “ yy ” harfinden önde olan “ y ” harfi onun ünlü
sesini ve arkada olan “ y ” harfi ise onun ünsüz sesini gösterir.
9. Sade ayrılan ünlü sesler; kelimelerin ilk sesleri olarak geldiklerinde
“ a , aa , ee , i , o , uu , y ” sade ünlü harfleri ile ve kelimelerin içlerinde
ya da sonlarında geldiklerinde harflerinin önlerine kısa çizgi ( – ) işareti
konarak “ -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y ” grupları ile yazılırlar.
10. Birleşik ayrılan ünlü sesler; kelimelerin ilk sesleri olarak geldiklerinde
“ ua , ue , uee , ui , uy ” birleşik ünlü harfleri ile ve kelimelerin içlerinde
ya da sonlarında geldiklerinde birleşik harflerinin önlerine kısa çizgi ( – )
işareti konarak “ -ua , -ue , -uee , -ui , -uy ” grupları ile yazılırlar.
11. Serbest ünüz seslerin bir kısmı sade ünsüz harfleri ile ve bir kısmı
ise birleşik ünsüz harfleri ile yazılırlar.
12. “ c ” harfi “ ince ş ” sesini ve “ ch ” grubu ise “ kalın ş ” sesini gösterir.
13. “ g , k ” harflerinin arkalarında gelen ince ünlü harfler; onları, ince
ünsüz sesleri ile okutur. Ancak “ gegu ” kelimesinin ve ondan türeyen
kelimelerin ince ünlülerinin önlerinde gelen “ g. ” harfi, “ dj ” sesiyle okunur.
14. Ayrı ünsüz ses olarak ünlü harflerin başlarında gelen “ h ” harfi,
kesintisiz olarak çıkan ses gruplarını oluşturur.
15. Arapça’nın “AYIN” harfinin ünsüz sesi, “ i ” harfi ile yazılır.
16. “ x ” harfi, normal olarak “ ince k ” sesi ile “ h ” sesinin birleşimi
bir sesle okunur. Ancak çoğul eki olarak gelen “ xe ” grubu, Türkçe’nin
“ ha ” sesiyle de okunabilir.
17. “ g , k , u ” harflerinin arkalarında olmadan tam ünlü harflerin
önlerinde veya arkalarında gelen “ y ” harfi, Türkçedeki ünsüz sesi
ile okunur.
18. Sıkılmış ünsüz sesler, ünsüz harflerinin arkalarına apostrof ( ’ )
işareti konarak ya zılırlar. “ g’ ” grubunun apostrof işareti “ g ” harfinin
kalın ünsüz sesini ve “ k’ ” grubunun apostrof işareti ise “ k ” harfinin
ince ünsüz sesini sıkar.
19. Birleşik ünsüz harflerin birleşen harfleri; biribiri arkasında ama
birleşmeden ayrı sesler olarak geldiklerinde, aralarına kısa çizgi ( – )
işareti konarak yazılırlar.
20. Adıgece’nin “zarf-fiil” kelimeleri; seslerin yazılışlarına örnek olarak
verilen kelimelerden “zarf-fiil (gerundium)” olanların yazıldıkları gibi
yazılmalıdırlar.
.
. – 1 – 2014 Yılı – Yılmaz ÖZCAN
. ADIGHEBZEM YI MAQXEM YA TXIK’EXER
.
MAQ CHAPXHA PSALHEXER
..a (maq ui zeece k’ec’ ye maq ui zeece k’ih’)
g’ah’, h’a , qab, qha (maq ui k’ec’iw), dame (maq ui k’ih’iw), maxue
..aa (maq ui zeece k’ih’)
g’aah’, g’aag’ue, yih’aas, qaame, qhaatxe, lhexhaa
a (maq ui guek’ k’ec’)
ane, ade, aze, ache, ase, abe;
yi-a-am, jit-at, wive-at, yi-ar, jy-ar, yiry-at
aa (maq ui guek’ k’ih’)
aax , aaxir, aaxt, aaxhce, aaxh, aaw;
yi-aa-am, jit-aat, wive-aat, yi-aar, jy-aar, yiry-aat
b
bac, bide, nibe, ziwibidir, qab, c’ib
c
cate, ce, cent, yeece, nisace, quec, guec
ch
chabe, chen, ache, guache, g’ach, wech
c’
c’ale, c’e, mac’e, qhaac’e, xuec’, nec’
d
danew, de, made, xede, yeed, wered
dz
dze, dzin, teedzen, badze, yeedz, g’adz
..e (maq ui zeece k’ec’)
mel, yege, ne, pe, jhe, se
..ee (maq ui zeece k’ih’)
teep’e, f’eey, teedzen, jee-a
ee (maq ui guek’ k’ih’)
eex, eeyin, eeyt, eeyir, eeys, eeyiwe;
g’i-eex, s-eex, f-eexir, zi-eex, xue-eeyin, t-eexir
f
fe, falhe, yefe, g’aafe, nef, nibef
f ’
f’eey, f’i, maf’e, l’if’ijh, af’, k’if’
g
gaz, gazete, gok’, goh’a, gen, gerc, degeey, gegu
gy
gyane, yigyi, yagy, tegy, yeegy, digy, dogy, habgy (y nique)
gu
guape, guek’in, gueex, gui, guu, zeguyxir, degu (u nique)
g’
g’ag’uen, g’eege, g’izet, g’yx, g’oplhe, g’oh’a
g’u
g’uar, g’uen, g’ueet, tg’uin, g’uytar yeg’u, t’eg’u (u nique)
gh
ghizin, lhaghe, jighiw, ghin, bghiripx, bghi
h
hane, hade, haa-a, hee, hi, hy, ho, hu
h’
h’alhe, h’i, xeh’a, deh’an, xueh’, soh’
..i (maq ui zeece k’ec’iw)
bin, blin, xi, zi, yi, bqhui
i (maq ui guek’ k’ec’)
iqhin, iqh, ih’, ix, ipxir. ipxiw;
yi-iqhir, t-ix, s-iqhs, ye-i, acri-is, acri-ik’e
i (maq de-uiw)
ialemet, iam-yl, maine, duia, Ysmeiyl, Seiyd
.
. – 2 –
.
MAQ CHAPXHA PSALHEXER
j
jan, jen, bajew, bje, yoj, yij
jh
jhi, jhe, majhe, yajhe, l’ijh, yijh
k
karton, kart, kontrol, konser, ket, keey
ky
kyar, kyits’, yaky, ceky, yeeky, g’yky (y nique)
ku
dekuas, kued, dekueey, kuirit, kuyt’, xeku( u nique)
k’
k’ape, k’apse, nek’eguugu, yik’in, pik’, guek’
l
li, lejhen, pilelin, g’eelin, mel, mil
lh
lhap’e, lheped, lhelhen, malhe, xelh, delh
l’
l’i, l’en, mal’e, pl’i, melypl’, zil’
m
maze, mag’ue, xame, qaame, me, maq
n
naxue, ne, xenen, c’enen, den, ven
..o (maq ui zeece k’ih’)
nobe, dog’ue, wizot, fo, yox, bo
o (maq ui guek’ k’ih’)
one, oh’a, owe, ot, o, or;
ze-one, ze-oh’a, di-ot, zi-ok’, t-oxu, s-ok’
p
pase, pe, nape, yape, ziguep, dep
p’
p’alhe, p’e, yip’-a?, lhap’e, p’it’in, yap’
q
qab, qaabze, g’aqeeyin, qyyin, qoplhe, qoh’a, widiqin
qu
quaje, que, queedze, quiten, quyx, mequ
q’
q’a, q’aachh’a, q’axhuime, q’adek’, q’a-a, beq’
q’u
q’uafe, c’aq’ue, q’ueey, q’uih’, q’uyt’, q’uechin
qh
qha, qhaatxe, qheeyin, qhin, qhogu, qhyt’, maqh
qhu
qhuas, qhue, qhueeyin, qhuin, qhuyt’, meqhu
r
weram, dera?, mir, har, ziry, g’uer
s
se, sabe, nisac’e, xesin, wes, wines
t
tane, teetir, pitin, yitin, xet, yet
t’
t’u, t’eten, nat’e, g’yt’-am, g’aat’, g’izot’
ts
tseey, tsi, batse, xetsiwen, chh’ats, nebjhits
ts’
ts’e, ts’ixu, sots’ixu, h’ap’ats’e, ts’ine, ts’uwin
.
. – 3 –
.
MAQ CHAPXHA PSALHEXER
..u (maq ui zeece k’ih’ ye maq ui zeece nique)
t’uwe, duneey, g’uenur, gedu, nanu, bzu
..uu (maq ui zeece k’ih’)
kuu, guu, nek’eguugu, diqhuirqhuu, cindirxhuu
-u (maq ui guek’ nique)
xe-u, xee-u, c’i-uxer, f’ep-u, yi-u, cxe-u
uu (maq ui guek’ k’ih’)
uu, uuwin, uuwt, uuw, uuwinut, uuwinur;
de-uuwir, g’a-uuw, g’a-uuwir, de-uuwe, g’a-uuwe
ua (dyftongu guek’ k’ih’)
uaxiw, uadze, uachh’a, uac, uac’e, uade;
so-uate, t-uac, t-uax, bo-uater, g’i-uaxir, zi-uaxir
ue (dyftongu guek’ k’ec’)
ueten, uen, uetin, uexu, uexuicxue, uent’en;
p-ueten?, zi-uetir, yee-uet, t-uen, p-uetin, so-uer
uee (dyftongu guek’ k’ih’)
ueexu, ueec, ueec’e, ueek’e, ueedze, ueede;
s-ueex, zi-ueex, g’i-ueedz, t-ueec, s-ueexu, zi-ueec
ui (dyftongu guek’ k’ec’)
uix, uine, uich, uip’en, uic’en, uidze;
g’i-uik’, zi-uik’, s-uik’ir, s-uit-s, ze-uil’en, g’i-uix
uy (dyftongu guek’ k’ih’)
uyxir, uyxt, uycir, uyc’et, uyder, uydzar;
s-uyxir, t-uyxt, ze-uyxir, p-uycir, g’i-uycar, si-uyct
v
nive, guiven, ven, mave, vag’ue, vaqa
w
wade, wase, zewen, g’awen, wigy, aw
x
xade, xeku, xoh’a, xoxhue, xex, g’ax
xu
xuabe, xueg’uen, xueeyin, xuyt, xuoze, nexu
xh
pxha, xheeyin, maxhce, baxha, pxhoqhu, yipxh
xhu
xhuas, melixhue, g’axhueeyir, txhui, pxhuyt’, mexhu
..y (maq ui zeece k’ih’iw ye maq ui zeece niquew)
g’yk’, k’yyin, sy, dy , wy, cyt’, yaky (y nique)
y (maq ui guek’ k’ih’)
yt’, yt’iw, ychir, yxir, yxiwe, yxt;
g’i-yxar, s-yxt, p-yxir, g’i-yxt, ze-yxir, t-yxinur
y (maq de-uiw)
yatx, yege, yeegy, k’yyin, yoge, Adigheey
z
ze, ziguer, aze, xuezen, nez, yiz
.
. – 4 –
.
. TS’E TXIK’ER
.
. Ts’exem ts’e g’aziqhaxhu k’epih’axer g’ichachtem, ts’yt’ ye zi ts’ere
zi xuedaqhare ye zi ts’ere zi g’axhuiqhare zegueh’aw psalhe zeguetxer
g’ichuixhuxem, psalhe zepic’axer g’ichuixhuxem; ya ts’e psalhepqxem
ya pe maqilhxem zi “ a ” h’arf xetiw g’aag’uew chitime ha h’arfim “ e ”
maqk’e doger, ya ts’e psalhepqxem ya pe maqilhxem “ aa ” h’arfyt’
xetiw g’aag’uew chitime ha h’arfyt’im “ a k’ec’ ” maqk’e doger. Ha
psalhexer ye psalhe zepic’axer g’ichixhuxem; ya ts’e psalhepqxem ya
pe maqilhxem ha ya maq uixer zeg’uek’xemy, habixem ya h’arfxer
zedmixhuek’iw dotxir. Ha yegek’exer, Adighe Txik’em yi tejwydxers.
Ts’e wineeyxer, g’axhuiqha psalhepqxem k’epih’a ye ts’e g’aagueh’aw
g’axhu ts’exer; ya maqxer g’izeryk’xem xuedexew dotxir.
. Chapxhaxer: xabzecxue, guawecxue, bajafe, zawejh, tanachh’a,
g’aafe lhap’e, g’aafejh, pasereey, xade k’ih’, xadexek’, , pxhuantec’e,
malhxhaqhu, maxue k’ec’, bzagyaqha, tanexhu, c’alef’, tanalhxue,
pselhenibze. Adighebze, Abezexe, pselhek’e,
. Iarapibze psalhexem ya “ dj ” maq de-uir, Adighebzem “ j ” maq
choxhuiry “ j ” h’arfk’e chidotxir. Xame psalhexem ya “ ç ” maq de-uir,
Adighebzem “ c ” maq choxhuiry har “ c ” h’arfk’e chidotxir. Xame
psalhe guerexer Adighebzem chiditxim chiqhue, habixem chabew
g’yk’ ya “ h ” maq de-uiry, Adighebzem “ x ” h’arfimk’e chidotxir. Ha
yegek’exery, Adighe Txik’em yi tejwydxers.
. Chapxhaxer: jenet, jemiat, jewap, Cyn, Ceky, Cerkes, mixuym,
cexyd, xiyerogulyf, Ybrexym.
.
. YEMUZ Yilmez
. 2014 Qha.
.
. ADIGHEBZEM YI MAQ TABLOXER
.
. MAQXEM YA GUIPXEM YELHITAWE MAQ TABLOR
.
A. Maq uixer:
. 1. Maq ui zeecexer:
. ..a , ..aa , ..e , ..ee , ..i , ..o , ..u , ..uu , ..y .
. 2. Maq ui guek’xer:
. (a). Maq ui guek’ zaquexer:
. (I). Psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem ya txik’exer:
. a , aa , ee , i , o , uu , y .
. (II). K’elhig’ue maqxew g’ichig’uexem ya txik’exer:
. -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y .
. (b). Maq ui guek’ zeguetxer (dyftonguxer):
. (I). Psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem ya txik’exer:
. ua , ue , uee , ui , uy .
. (II). K’elhig’ue maqxew g’ichig’uexem ya txik’exer:
. -ua , -ue , -uee , -ui , -uy .
B. Maq de-uxer:
. 1. Maq de-u xuytxer:
. b , c , ch , d , dz , f , g , gy , gu , gh ,
. h , i , j , jh , k , ky , ku , l , lh , m ,
. n , p , q , qu , qh , qhu , r , s , t , ts ,
. v , w , x , xu , xh , xhu , y , z .
. 2. Maq de-u xuizaxer:
. c’ , f’ , g’ , g’u , h’ , k’ , l’ , p’ , q’ , q’u ,
. t’ , ts’
. ADIGHE TXIK’ER
. “ADIGHE TXIK’ER” G’IZERIXHUIR
.
1. Maq de-uxem ya wijhxem g’ytxew habixem g’aaguetxew g’aag’ue
maq ui zeecexer; ya “ a , aa , e , ee , i , o , u , uu , y ” maq ui h’arf
zaquexemk’e dotxir.
2. “ g’, h , h’, q , q’, qh , xh ” maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue
“ a k’ec’ ” maqir zi “ a ” h’arfk’e, “ a k’ih’ ” maqir “ aa ” h’arfyt’k’e dotxir.
Hadireey maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue “ e k’ec’ ” maqir zi
“ e ” h’arfk’e, “ a k’ih’ ” maqiry zi “ a ” h’arfk’e, dotxir.
3. “ e psiqhue-k’ih’ ” maqir, sitim chiqhuey “ ee ” h’arfyt’k’e dotxir.
4. Tirkuibzem yi “ ı ” maq ui qhuimir, Adighebzem “ i ” h’arfimk’e chidotxir.
5. “ o ” h’arfim yi maqir, maq ui k’ih’iw g’ok’ir.
6. “ g , g’, k , q , q’, qh , x , xh ” maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw
g’aag’ue “ u nique ”maqir zi “ u ” h’arfk’e, “ u k’ih’ ” maqir “ uu ”
h’arfyt’k’e dotxir. Hadireey maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue
“ u k’ih’ ” maqiry zi “ u ” h’arfk’e dotxir.
7. Tirkuibzem yi “ i ” maq ui psiqhuer, Adighebzem “ y ” h’arfimk’e
chidotxir. “ g , k ” h’arfxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue “ y ” harfim yi
maqir, maq ui niquew g’ok’ir.
8. Zebqhadetiw g’aag’ue “ yy ” h’arfyt’im yape yit yi “ y ” h’arfim habi yi
maq uir, yawijh g’yt yi “ y ” h’arfimy habi yi maq de-uir g’eeqhalhaqhuir.
9. Maq ui guek’ zaquexer; psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem ya
“ a , aa , ee ,i , o , uu , y ” maq ui h’arf zaquexemk’e, psalhexem xetxew
ye ya k’ewix maqxew g’ichig’uexem ya h’arfxem ya pexem yequa k’ec’
( – ) naqhiche pitlhh’awe ya “ -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y ”
guipxemk’e dotxir.
10. Maq ui guek’ zeguetxer; psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem
ya “ ua , ue , uee , ui , uy ” maq ui h’arf zeguetxemk’e, psalhexem
xetxew ye ya k’ewix maqxew g’ichig’uexem ya h’arf zeguetxem ya
pexem yequa k’ec’ ( – ) naqhiche pitlhh’awe ya “ -ua , -ue , -uee , -ui ,
-uy ” guipxemk’e dotxir.
11. Maq de-u xuytxem ya zi ah’ar ya maq de-u h’arf zaquexemk’e, ya
zi ah’ary ya maq de-u h’arf zeguetxemk’e dotxir.
12. “ e , ee , y ” h’arfxem ya pexem yitxew g’aag’ue “ g , k ” h’arfxem,
Adighebzem cha-a ya maq de-u psiqhuexemk’e doger. Hawe “ gegu ”
psalhemre habi g’iteexhuik’a psalhexemre ya maq ui psiqhuexem ya
pexem yitiw g’aag’ue “ g ” h’arfim, Iarapibzem yi “ dj ” maqk’e doger.
13. Maq de-u chh’axuew maq ui h’arfxem ya pexem yitiw g’aag’ue
“ h ” harfim, zepimiwiw g’yk’ maq guipxer g’eeqhaxhuir.
14. Maq ui psoxem ya pexem ye ya wijhxem yitiw g’aag’ue “ i ” h’arfim,
Iarapibzem yi “AYIN” h’arfim yi maq de-uimk’e doger.
15. “ g , k , u ” h’arfxem ya wijhxem g’ymitiwe maq ui h’arfxem ya
pexem ye ya wijhxem yitiw g’aag’ue “ y ” h’arfim, Tirkuibzem chy-a yi
maq de-uimk’e doger.
16. Maq de-u xuizaxer, ya maq de-u h’arfxem ya wijhxem apostrof ( ’ )
naqhicher g’iguetlhh’awe dotxir. “ g’ ” guipim yi apostrof naqhichem,
“ g ” h’arfim yi maq de-u qhuimir yeexuizir. “ k’ ” guipim yi apostrof
naqhichem, “ k ” h’arfim yi maq de-u psiqhuer yeexuizir.
17. H’arf zeguetxem ya h’arfxer zek’elhipitiw hawe maq chh’axuexew
g’ichig’uexem, habixem ya h’arfxem ya zexuakuxem yequa k’ec’ ( – )
naqhiche detlhh’awe dotxir.
18. Adighebzem yi “zerixhu-c’ik’e” psalhexer, chapxhaxem yaxet
“zerixhu-c’ik’e (gerundium)” g’axhu psalhexer zeritxaxem xuedexew
ditxin xueeys.
.
. – 1 – 2014 Qha – YEMUZ Yilmez
. HALIH’IM DAWERE H’EESEP YETTIJIFINU?..
.
. Dizyt qham yi Chiqhue Maxuem, weramxem sloganxer g’ichidmik’yyxew
Adighe Chiqhuek’ek’e dichichiqhuen xueeys!.. Ha dy chiqhuenim g’ipitiwe
bledqhak’a zi qham yi h’eesepir tc’ijiwe tc’efa, dimicef’a dy uexuiqhuexem
daxeplhejin, haxer ze-iziqhah’a sebepxer g’adqhuetiw dy lejhek’e, dy uexu
c’ek’e meetodxer revyzyon tc’ijin xueeys. Qha g’as dy nesip’exem dinesifin
zerixueeyxer zichidqhaqhuipchen xueey-am! Zi dits’ixuiwe yape gyic’e mi
wipc’exer de dizewipc’ijin xueeys: Adighebzer f’iwe, yiryquiwe tc’ere? Har,
dy binxemre dy c’aleqhualemre f’iwe yadqhac’efa? “Adighe Txik’er” tts’ixu
Adighexem yadqhats’ixua?.. Habixem ya detxenexem; “Adighe Txik’er” dy
Adighebzem alternatyfince yi txik’e system zaque g’izerixhuir yalhaqhuiwe
qaabil yac’axe? Adighebzer zimic’e dy binxem, dy c’aleqhualem, g’itpic’a
dy ts’ixuxem; dy winexem, chebet maxue g’as seh’atyt’ xuedyz, th’amaxue
maxue g’asy seh’atyt’ xuedyz Adighebze chaqhaagew chaqhaac’ere?.. Ha
wipc’exer dizewipc’ijxew habixem f’iwe dateeguipsisih’ijin xueey g’oxhuir!
Neqhuec’iw jit-an xueeyime; “Halih’ Lhap’em g’idyta dy Adighebzemre dy
Adighe Kuilturimre xedqhaaxhuewe dqhapsewin chh’ak’e txuizif’ek’inuwe
wazyfexewe g’itteexue, ha bledqhak’a qham chidqhazec’en xueeya dy jile
uexuiqhue lhap’exem chich detxenexer yiryquxewe dqhazec’efa, habixem
detxenexer yiryquxewe dimiqhazec’efa?” jit-aw dizewipc’ijiwe habixem ya
h’eesepxer Halih’ Lhap’em dawere yettijifinumy haxem dateeguipsisih’ijin
xueey g’oxhuir, pejiw di-Adighewe chitime, Halih’im h’eesep zereettijinury
pejiw dy f’ech xhuiwe chitime!..
.
. YEMUZ Yilmez
. 04.01.2016
. K.Maraş-Turkey
.
. GUI ZILHITENIQHA-1:
. Devlet xuyt dizerymi-am chh’ak’e, xuytiwe qararxer yiratiw ha qararxem
qhazec’en xueey g’aaqhaxu uexuiqhuexer ziqhazec’efin organyzasyonxer
dy-a-am!.. Hapxuede organyzasyonxer daqhawixuen-am. Hawe habixem;
ya winafe c’aqhim c’etinu, Adighexer zyk’ damiqhap’et’awew kued didew
dizeraqhah’awleeyinu xasexer zeman k’ih’ g’uets’xem haxer zaxueeyxem
xuedexew daqhawixuenxes. Zeman k’ih’ g’uets’xem guiqhu kued deeh’iw
xase winexer daqhac’inxesy k’elhig’uewe ha xase winexer g’it-ac’axijiwe,
yeezixer g’aag’uexew, de winafexer g’itxuac’xew g’itteet’ish’ajinxes!.. Habi
yawijhk’e, haxem bide didew zarizeetpxaxem chh’ak’e, de Adighexer zyk’
damiqhap’et’awewe bilimxem xuedexew daqhaxhuinxes!.. Adighexem dy
psewik’exer nobe hapxuedexes. Nobe ya ts’exer chi-a dy Adighe xasexer,
konfederasyonxery xetiw hadireey dy Adighe organyzasyonxer psoguery
hapxuedexes. Quaqhxem quetxew diziqhaxhuxem; yeezixem yaxuelajhe,
ya ji-ac’e Adighe ts’ixuxem, yeezixer zaxueeyxem xuedexew Adighexem
winafexer g’itxuiraqhac’xer. Quaqhxem quetxew diziqhaxhuxemre haxem
ya ji-ac’e Adighe ts’ixuxemre dy Adighebzer pejiwe zyk’ zeraf’emi-uexuir,
de Adighexem habi hatk’e tlhaqhuifin xueeys!..
. Adighe organyzasyonxemre uinyversytexem yepxaw “Adighebzer pejiw
eetud yac’iwe” jizi-a ynstytuxemre fakuiltexemre; Adighebzem, yilhes myn
bek’amy ya yaqha f’ek’a zyk’ pejiwe ya sebep g’aazeerimik’inum chh’ak’e,
habi hatk’e habixem dy lhepq guiqhaxer yapitlhh’afin-am! Dy Adighebzem;
habixem, yilhes 80 lhandere ya yaqha f’ek’a zyk’ ya sebep g’eek’axe-am!..
Harasy; “Adighebzer dqhapsewifin chh’ak’e organyzasyon qarar mixhuiw,
Adighe Lhepq qarar yettin xueey g’oxhuir!” jido-ar. Ha dy lhepq qararir; zyk’
dimipsalhewe, winafe dimic’iwe, zimy deeminiquequiwe, ha dy uexuiqhue
lhap’em yi c’i-uim, xame ji-ac’exem zyk’ polemiky tiradmiqhac’ih’iwe, habi
chh’ak’e zimy yi guiqhu dimic’iwe, zeriz-zeriziwe zerijilek’e “Adighe Txik’er”
g’aatchtew zeeth’awe dixueejhewe, alternatyfince ha dy txik’e zaquemk’e,
dy winexem, Adighebzer zimic’ej dy binxemre dy c’aleqhualemre g’itpic’a
dy ts’ixuxemre Adighebzer chaqhaagew, chaqhaac’ew dixueejhewe ha dy
lhepq qarar lhap’er dimiguivew c’exiw yettin xueey g’oxhuir, Adighebzemre
Adighe Kuilturimre dqhapsewiniw, Adighexer dazidepsew xame lhepqxem
daxemig’uedejiw, di-Adighewe dipsewijinu dixueeyiwe chitime!..
. “Adighebzer eetud yac’iw” jizi-a ynstytuxemre fakuiltexemre deeplhxeme
tlhaqhuxer mixers: Pejs, habixem Adighebzer eetud yac’ir. Hawe habixem,
Adighebzem zig’iraqhawjhijin chh’ak’e mixhuiw, har zyk’ yamiqhap’et’ewen
chh’ak’e yaqhazec’enu yemine uexuiqhuexer f’iwe eetud yac’ir. Habixem,
qha 80 lhandere dy Adighebzer g’izidenaqhasar witikuim yit-s! Adighexem
ya nexhiber; Adighebxer g’aamiwipselhij, har zyk’ ziramih’aj yaqhaxhuas!..
“Adighebzem yi pser ze xek’ip’ateme!..” ja-axery poplhexer!.. Habi nexhire
nexh leeyicxue neqhuec’ sit xhuin?!. Yigyiry zyk’ miwik’itexew Adighebzem
topselhih’ifxer!.. Psalher dimiqhak’ih’in chh’ak’e habixem dy Adighebzem
yiraxa leeyxem ya guiqhu yigyik’e tc’inu-am. Habixem; Adighebzer pejiwe
eetud zic’xer psalhexew yaxueey-am, yaxueceky-am. C’exiwe yaqhal’enu
zelejhxe Adighebzer ya milku wineeyiwe yabjir. Adighebzem teelejhih’aa
neqhuec’ Adighe, Adighebzem teepselhih’iniwe yaxueey-am, yaf’ef’-am!..
“De yedqhagyaxem nemic’ Adighebzem zyk’ ziry teepselhih’in xueey-am!”
ja-ar… Ya chh’awsiqhuery, Adighebzem teelejhih’aa ts’ixuxer bzec’eniqha
fakuiltexem zereemigyaxers. Habixem deejk’e yeezixem yade fakuiltexem
yemigyaxer, Adighebzem zyk’ teepselhih’in xueeyxe-am…
. Derk’e detxenery yireexhu c’eniqhaxer psory zimy ye zi guipimy ya milku
wineey-am. Yi kryterxem teetiw zi c’eniqham yi zi ah’ar yiryquiw eetud zic’a
zi ts’ixuir, ha c’eniqham teepselhih’ifiniwe h’aq yi-as. Habi yic’exer yiryquiw
chitime, ha c’eniqham qhazec’en xueey g’yqhaxhu uexuiry yic’efink’e habi
h’aq yi-as. Habi chh’ak’e, Adighebzem teelejhih’aa detxene zi Adighemy,
Adighebzem teepselhih’ifiniwe h’aq yi-as. Har; h’aq quideeyiw g’aminewe,
ha ts’ixu lhap’em yi guipsisek’emre yi lejhiqhamre witikuim g’izerylhh’anir,
habi zi yi wazyfe lhap’es!..
. Adighebzer pejiw f’iwe zilhaqhuxer; zyk’ xase ye neqhuec’ organyzasyon
dimiwixuew, zedelejheniqha guipxer diwixuew, Adighebzem zec’iqhuxewe
diteelejhih’ifins. “Adighe Txik’er” g’aatchtew zeeth’aw, habik’e dy binxemre
dy c’aleqhualemre g’itpic’a dy ts’ixuxemre; dy winexem, Adighebzer tinciwe
chaqhaagewe chaqhac’efins. Haxer tc’efin chh’ak’e, zi organyzasyon qarar
dixueey g’axhu-am. Tc’en xueey uexuiqhuexer tinc didexew haxer mixers:
1. Zimy, ziguerimy, zi organyzasyon qarary dipemiplhew dy “Adighe Txik’er”
c’exiw zedqhaac’ew har g’aatchtew zeeth’awe dixueejhen xueeys.
2. Tts’ixu Adighexem “Adighe Txik’er” f’iwe yadqhats’ixuin xueeys. Habixem
chich, “Adighe Txik’er,” dy Adighebzem alternatyfince yi txik’e system zaque
g’izerixhuir pejiw zidexer (qaabil zic’xer), Adighebzem teelejhih’inu guipxem
g’aaxeh’aniw g’eedgexewe, “zedelejheniqha guipxer” diwixuen xueeys.
3. “Adighe Txik’er” zeeth’aw habik’e dy binxemre dy c’aleqhualemre g’itpic’a
dy ts’ixuxemre; dy winexem, chebet maxue g’as seh’atyt’, th’amaxue maxue
g’asy seh’atyt’ xuedyz Adighebzer chaqhaagewe chaqhac’en xueeys.
07.01.2016 YEMUZ Yilmez
.
GUI LHITENIQHA-2:
Mi txiqhaxem ya kopyexer, fts’ixu Adighexem yalhevqha-asime f’i xhuins.
Fts’ixuiwe ye yi e-mail adres zevqhac’awe mi txiqhaxer zilhevmiqha-asa
Adighe g’avmiqhaaneme kuediw f’i xhuins. 10.01.2016 YEMUZ Yilmez
WY KUEC’IM SICHIQHAJEEY!
.
“Qhogu jije sig’yk’iry nobe
Se h’ac’ew sig’ipxueg’uas! (2)”
“Zi apl’e g’izecek’ zaquey
Zi wipc’ey wig’izemiwipc’! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Hade xekuijhiw Qafqasiw,
We sy pse, we sy duneey!
Xame xeku sicheezecasy
Wy kuec’im sichiqhajeey!
.
“G’isxuefh’y zi c’ag’ue f’its’e
Seecasy teep’en g’isxuefc’! (2)”
“Sidefceey Uachh’amaxuejhimy
Sy jheguir yezivqhaqhac’! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Hade xekuijhiw Qafqasiw,
We sy pse, we sy duneey!
Xame xeku sicheezecasy
Wy kuec’im sichiqhajeey!
.
“Se syguim xelhxer yigyipstu
Guimaxew g’ipxues-uetens! (2)”
“Sy guic’em yi chexu guipsisery
T’eg’u – t’eg’uiw g’ipxues-uetens! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Hade xekuijhiw Qafqasiw,
We sy pse, we sy duneey!
Xame xeku sicheezecasy
Wy kuec’im sichiqhajeey!
.
“Qhogu hane jije teetaxem
Ya weredim g’ic’ede-uik’! (2)”
“Zeeyincew g’ana wy binxemy
Wy bqhaafe yaxuize-uix! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR: (t’o)
Hade xekuijhiw Qafqasiw,
We sy pse, we sy duneey!
Xame xeku sicheezecasy
Wy kuec’im sichiqhajeey!
.
.
XEKUIM DICHIRAXUIM ADIGHEXER ZETIRIZAWIK’A C’IK’EXER
ZILHAQHUIW ZIPSEWA ZI ADIGHEL’IM HAXER G’IZERY-UATER:
.
FIG’ADA-UE TS’IXUXE!
.
Fig’ada-ue ts’ixuxe!
Fig’ada-ue psory!
Psalher Qafqas quircijhxers:
Yamic’ejim xeh’aa uexhuiqhues,
Zeman pcaqhuem c’yxhuima guawes,
Nobe fyguim g’adqhak’ijinur!..
.
Se ha maxuem q’uih’ teedzap’em
Sig’i-uik’iry sig’eejhas!
Que yechanem sig’asawe
Zi cu g’aag’uew g’isxuezas!
.
Jhak’em nepsir g’ichipitg’uim
Selam tiqhuer yiroh’alhe,
Sig’oguibjhiry “l’i yi lhepqim”
Jis-aw c’alem sixuoxhuic’e.
.
“Zi lhebaques we wy nepsir,
Plhaqhuijinum g’ipxuenejir.”
Jy-aw cumy sy lhewijhir
Yi qhogu hanew c’epxhuejas.
.
Se g’izokyir ha lhebaquer,
Bqhuenc’aqh guerim siroh’al’e!
L’awe chilhir c’eeqhu cheniquem!
L’ewe chilhir habi xiwibjem
Zi chytxu xhuiniw g’ic’ek’ins!
.
Zy gyanebqhar fic’a hanem
Yi ner g’aaplhew pser chynas!
Zy psem yege yi sabyyiry,
Zeca bqhaafem c’eqhuelhh’aas!
.
Nasipincew g’aalhxua ts’ig’uir
Cxeniw xueeysy xok’yyik’!
Zy pse pitxem har zexaxiry
Plhaqhuiw yaguir g’owizik’!
.
T’eg’u che-uijiry awa diqham
Yi ne ts’ig’uxer c’ylhefas!
Sery c’ag’uer zihanezequem
H’adeteepxhue yaxuesc’as!
.
Cum jy-aawe se sy nepsir,
C’ag’uem teetiw slhaqhuijas!
Mys habdeejim sywvik’iry
Se th’alhane bidew sc’as:
.
G’izeda-uer, aqil zy-ar,
Mi uexu bzagem g’eezqhaliniw
Yngyilyzimy Tirku pachtih’imy
Sy xeku daxer chisxhuimeniw!
.
Yemine wizir zixeh’apawe
Ziteeg’uedejir Tirkuim nesaxers!
Ya nexhibyt’ir xir g’awquibeeyiry
H’ap’ats’e uisiw xeg’uedejaxes!
.
G’aneja t’eg’uir mi quak’e – bghik’em
Deviwbidawe divoqhal’ih’ir!
Fe yit’aney fy th’alhanes,
De dy ts’ixuxer f’iwe flhaqhuiw,
Bghiris lhepqiw chi-a psomy
F’i g’eexhuil’em fe fy guapew!
Har hapxuedew chitir pejim
Zilhemik’xer chixeg’uadem,
Dy ts’ixuibzxer cipl’ejhaqhaw
Xhaan beeyguelxem chizerapxhuem
Xet yi h’ade fe vqheeyar?
.
Leey g’itteeh’aw sit c’evdar?
H’apechipxe byyim yaxuexhuiw
Sit fe diwe c’evmitxar?
Zem Chamylim, zem Halih’im,
Zem pachtih’im firyl’ig’ues!
.
Denew p’ere fe ts’ixuqhaapts’ew
Yeminejhxem fy g’eejhap’er?
Xet yi xabzem teediwixuenu
Fe fy h’adem yi c’elhh’ak’er?
.
Sin fxuetc’inut blachh’a f’etiw
C’im har xept’em c’ir ghizinus!
Maf’e tc’ire fixeedqhaash’am,
Wiz xek’inus fy jherimem!
.
Har psom nexhire nexh fxuefaches,
Uis faxuexhuim psipts’eblejhxem!
Ts’ixu nailetir ziteexuawe
Chxhuih’ir chxhuih’im xireeg’uade!
Zy guibamp’e mit’isaxem
Fe fy wijhir yaxuixhu maxue!
.
Adighe beyraq guichery,
Weey jhibqham zereeh’a!
.
Dy deej ya xhabarxery
Xet de g’itxuyh’inu?!.
.
Dy deej ya xhabarxery
Xet de g’itxuyh’inu?!.
.
Dy deej ya xhabarxery
Xet de g’itxuyh’inu?!.
.
G’eeger: PCHIZEBYY Misosticxue
.
GUI LHIFTE:
Mibdeejim tettxeja ha pselhek’er; de Adighexem deejk’e zi ybreticxue
xhuin xueeys! Adighe Lhepqim dy chh’am ha g’iryg’uaxem, habi hatk’e
dig’aaqhawicin xueeys! Adighexem g’idac’il’a jenosydicxuem yi zi ah’a
t’eg’uir yilhaqhuiwe zipsewa zi Adighel’im haxer g’ic’y-uetar; g’axhuinu
c’eble Adighexer dig’yqhawicin chh’ak’es!.. Ha zemanim dy Adighexer
g’aziqhapts’axem ya binijxem; nobey jeey de Adighexer, “Slav Txik’er
Adighebzem yog’uir” ja-ary tinciwe dig’aaqhaapts’er! Adighebzem zyk’
g’eemig’u Slav Txik’er lhechiqhak’e zeridaqhah’ak’e g’aminexewe, ya
bzequitexem dy Adighebzer yiraqhaquiter!.. Hary, de tlhaqhuif-am!..
Adighexer sit chiqhue dig’ichiwicinur? Habi hatk’e dig’awicin xueey-a?!.
Adighebzemre Adighe Kuilturimre l’ejxewe haxer t-ac’ek’a xhua newijh
dig’ichiwicinur?!. Adighebzemre Adighe Kuilturimre dymi-aj xhua newijh
dig’awicime, habi zyk’ zi maine yi-ajinu-am! Dipchil’xewe dipsewijinus!
Harasy g’itc’exhuenu dy binxem, c’eble Adighexem ya g’ag’uenuxer f’i
zerixhuinim pejiw dixueeyiwe chitime; zyk’ zeman nec’ bledmiqhak’iwe,
zi maxue yape gyic’e dig’awiciw, dy Adighe Txibze Cexydxem yalhxery
xepchaw g’axhuiw witikuim g’yh’aa, Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw
yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere g’aziqhaxhu, habi yi daxaqhar naxuew
g’aziqhalhaqhu, alternatyfince Adighe Txik’er; yape gyic’e dy winexem,
k’elhig’uewe dy yeqhagyap’exem chizeeth’awe dixueejhen xueeys!..
17.08.2016 YEMUZ Yilmez
.
.
. YISTAMBILAG’UE
.
Wo sy hadejh pc’ant’e guichem
Ciguir chizec’ac’e,
Sy guic’er g’ichytxhiwre
Xekuir saqhabghine,
Wo wo wo ry ra,
Yistambilim dace miqhuery de!
Yistambilim dace miqhuery de!
.
Wo Yistambil qhogu guichery
Weey wineceg’aacey,
Sy qaceniw daxery
Jilem g’ideznawe,
Wo wo wo ry ra,
Yistambilim dace miqhuery de!
Yistambilim dace miqhuery de!
.
Wo sy cipxhu nexhic’e guicher
Zerichh’ats baryney,
Dy deey zeribiniwre
Se g’isk’eric’awe,
Wo wo wo ry ra,
Yistambilim dace miqhuery de!
Yistambilim dace miqhuery de!
.
Adighe beyraq guichery,
Weey jhibqham zereeh’a!
Dy deej ya xhabarxery
Xet de g’itxuyh’inu?!.
Wo wo wo ry ra,
Yistambilim dace miqhuery de!
Yistambilim dace miqhuery de!
.
.
ADIGHE LHEPQIMRE ADIGHE XEKUIMRE ZEQHUISE DQHAXHUIJIN XUEEYS!
.
Ts’ixuimre ts’ixuiqhamre pc’e xuyc’iwe duneeyim daxaqhaxer g’ixezilhh’a Adighe
Kuilturim duneeyir xueniques!.. Adighe Kuilturir zeri-orijinaliw chimi-a, chimipsew
duneeyir; c’aqhue daxe xhuijifinu-am! Duneeyim daxaqhaxer g’ixezilhh’a Adighe
Kuilturir g’aziqhaxhuir Adighebzerras! Habi chh’ak’e Adighe Kuilturir g’aziqhaxhu
Adighebzemy duneeyir xueniques!..
Duneeyim daxaqhaxer g’ixezilhh’a Adighe Kuilturir orijinaliwe psewijifin chh’ak’e,
Adighebzer orijinalire qaabzerew xexhuewre psewijifin xueeys!.. Adighebzer zeri-
orijinaliw psewijifin chh’ak’e, Adighexer dazidepsew lhepqxem daxemig’uedejiwe,
zerilhepqk’e Adighebzer f’iwe tc’ejiwe dipsewijifin xueeys! Adighexer di-Adighew
dig’aanewe dipsewijifin chh’ak’ey, Adighe Lhepqimre Adighe Xekuimre zeqhuise
dqhaxhuijin xueeys!.. 15.07.2016 YEMUZ Yilmez
.
.
HADEJH LHAXEW QABERDEEY!
.
Uachh’amaxue wesiw teelhim,
Jecy maxuey nepsxer c’oj!
C’im yi binxer g’yquih’aasy
Maqhir har yimic’ew yec!
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Sit dy lajhe, dy xekuijhir
Dimilhaqhuiwre dol’ej!
Dinecej wy deej nexh psinc’ew
Hadejh lhaxew Qaberdeey!
.
Uachh’amaxue dimilhaqhuimy
Ya nexh daxew dy negu c’et-s!
C’ip’e jijem dichipsewimy,
Diroguicxue, har dy xekus!
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Sit dy lajhe, dy xekuijhir
Dimilhaqhuiwre dol’ej!
Dinecej wy deej nexh psinc’ew
Hadejh lhaxew Qaberdeey!
.
Dy hane – hadew dy xekuijhir,
Dy nexhijhxer dymi-aj!
C’ip’e jijem dig’aminew
Diwirybin-a dinecej!
.
YI G’ITEEQHAZEJIR: (t’o)
Sit dy lajhe, dy xekuijhir
Dimilhaqhuiwre dol’ej!
Dinecej wy deej nexh psinc’ew
Hadejh lhaxew Qaberdeey!
.
. H’AXHUPAC’E Amirxhaan
. “Muh’ajirxem ya Wered”
.
.
CEXYDILHXER XEPCHAW G’AXHUA “ADIGHE TXIK’ER” ZEETH’AN XUEEYS!
.
Adighe Txibze Cexydxem yalhxery xepchawe Adighe Taryxhim g’ichixhuiwe
witikuim g’yh’aa, Adighebzem yi txiqhaxer yegeqhuaf’e didere zeeh’aqhuaf’e
didere g’aziqhaxu, habi yi daxaqhar nerilhaqhu didewe g’aziqhalhaqhu, habi
alternatyfince yi txik’e system zaque g’axhu dy “Adighe Txik’er;” duneeyim yi
txik’e lhap’e didexem chichs! “Adighe Txik’er” Adighexem zerilhepqk’e c’exiw
g’aatchtew zeeth’awe dixueejhen xueeys! “Adighe Txik’er” zeeth’awe habik’e
yape gyic’e dy winexem, k’elhig’uewe dy yeqhagyap’exem, dy nibjhic’exemre
dy c’aleqhualemre Adighebzer chaqhaagewe chadqhac’en xueeys. Deersxer
zereettinu deers materyalxemre deers notxemre dizede-apiquiwre f’i didexew
dqhah’aziriwe haxer dy ts’ixuxem yalhedqha-asime; duneeyim deney chipsew
dy ts’ixuxem, haxer zerah’awe yeezir – yeezirxew yelejhxew Adighebzer f’iwe
zeraqhac’efins. Dy zemanim chi-a tekyniky amalxemre ynternetimre f’i didew
zeeth’ame, haxer dqhazec’efins! Ha deersxem ya vyde-o qayitxer, ynternetk’e
dy ts’ixuxem yalhedqha-asime, habixem, yeezir – yeezirxew yelejhxew tinciw
Adighebzer f’iwe zeraqhac’efins! Yiryquiw dizede-apiquime ha uexuiqhuexer
dqhazec’efins! Dizedemi-apiquime ha uexuiqhuexer dimiqhazac’ew g’anenure
dizerichh’axam chh’ak’e dy Adighebzer, Adighexem c’exiw yachiquipchejinure
g’uedijinus! Dimiguivew Adighebze daxer dy nibjhic’exem c’exiw yadqhaac’ew
dixueejhen xueeys. Habi g’ynemic’awe neqhuec’ zi lheniquek’e alternatyfince
ha dy txik’e system zaquer zerilhepqk’e zeeth’aw Adighebze daxemre Adighe
Kuiltur daxemre xedqhaaxhuewre dqhapsewin xueeys!.. Haxer txueqhazec’en
chh’ak’ey Adighebzer f’iwe zic’e Adighexer dizede-apiquin xueeys!.. Adighexer
di-Adighew dig’izerinejifinim pejiw dixueeyiwe chitime, ha dy lhepq uexuiqhue
kritiky didexer dqhazec’en xueey g’oxhuir! Di-Adighew dig’aanewe dipsewijifin
chh’ak’e, habixem g’ynemic’awe neqhuec’ qhogu, neqhuec’ amal dy-a-am!..
08.08.2016 YEMUZ Yilmez
.
.
GUIMQAALE WEREDIR
.
WEZI Muratk’e zeger marje!
C’ale f’its’e queqhu-a woy?!.
Ci qhuirim teesiry woy marje!
Qhuise pxuexhuin-a woy?!.
.
Wy ci pexuijhiry woy marje!
Zeripxec’ibqhue woy!
Guimqaale guibqhamy woy marje!
Murat chozawe woy!
.
We wy nibjheqhuxery woy marje!
G’izeroqhaachte woy!
C’ilher g’amichtewre woy marje!
Murat g’achten-am woy!
.
Teet prystafiry woy marje!
Murat k’elhopxhue woy!
Bghi pxhuante bidemy woy marje!
Murat doh’ajir woy!
.
We mequmecic’exem woy marje!
Vi c’oqhac’ejire woy?!.
“We wy jaqhueqhuxery woy marje!
Jeeyimy g’ipxuosk’er woy! (2)”
DIYASPOREM CHIPSEW DE ADIGHEXER, SITIM CHIQHUEW P’ERE DIG’ICHIWICINUR?!.
.
Axhretir pejiw zy f’ech mixhuxem; dy Adighexer yigyiry g’aaqhapts’enure, Qafqas Zawem
chiqhue dy hadecxue – hanecxuexem ya hadecxue – hanecxuexemre haxem ya binxemre
kuedk’e ya nexhiber JENOSYDICXUE yirac’il’exew zeteeziwik’axem, Adighebzem pejiwe
zyk’ yeg’u g’amixhu ya txik’e systemir (SLAV TXIK’ER) dy Adighebzem yeg’u g’axhuiw ja-
anure Adighexer yigyiry daqhaguivenus!.. Adighexer, yilhes bqhuic’ lhandere dizeriguivar
habi hatk’e ze yiryquin xueey-a?.. Diyasporemk’e g’aminewe, XEKUIMY Adighebze daxer
chiziqhuipchejxer kued xhuas!.. Lheguim g’ichidqhalheqhua internet syte psalhachh’am
har, naxue didewe g’eeqhalhaqhuir, g’ee-uater:
.
. Adıgece, Kabardeyde de ‘Can Çekişiyor’ – Çerkesya
. cherkessia.net/news_detail.php?id=3316 10 Şubat 2010
.
Xekuim chipsew dy lhepqaqhuxer xuytxe-am!.. Habixem zyk’ ya maq g’iraqhak’ifinu-am!..
Diyasporem chipsew de Adighexer sitim chiqhue dig’ichiwicipenur?.. Adighebzer dymi-aj
xhua newijh dig’ichiwicinur?.. Adighexer; habi hatk’e dimiguivewe, psinc’ewe dig’awiciwe,
alternatyfince dy txik’e system zaque g’axhu “Adighe Txik’er” system daxer g’aatchtewe
zeeth’awe dixueejhen xueey-a?.. Adighe pejxer zyk’ deeguipsisa; ha dy lhepq uexuiqhue
kritiky didem dy nexer xuediwif’its’ime, Halih’ Lhap’em, Adighebzem yi h’eesepir dawere
yettijifinu? Dy cexyd lhap’exem ya ne-uxem dawere deeplhijifinu?.. “C’eble Adighexer de
g’idebghink’ey xhuins!..” jit-awe zyk’ dygu g’ak’-a?!. Nit’e; deeplhiwre, dy jaqhueqhuxem
ji-ac’e daxuexhuiwre dy Adighebze daxemre dy Adighe Kuiltur daxemre dqhal’enu?.. Fe
dy ts’ixuxem ze nivjizo-ajir: Adighebzer hapxuedew deeplhiwre dqhaal’eme, dy zemanim
chipsewa de Adighexer, habi yi veebalim yflah’ dyqhaxhuin-am! Halih’ Lhap’em; axhretim
habi yi h’eesepir cheettijifin-am! Ha dy lhepq uexuiqhue lhap’e didem ze deeguipsisijime,
de Adighexem deejk’e nexhif’ xhuinuwe g’ischoxhuir!..14.03.2017 YEMUZ Yilmez
.
T’EG’U NEXH C’EXIWE GUI ZILHITTEN XUEEYIR:
Cir queciws zerylheqhuar, zyguiry ADIGHE PEJ g’axhu Adighe Cuweeyim! Guik’e psek’e
Adighe ts’ixuim yi quec Adighecir, “Adigher zeriguipsisen xueeyim” xuedew meguipsiser!..
Adighe Cuweeyim chyqhuisem cir, Adighe Guipsisek’ek’e yiqhaguipsisewre g’eeqhaafer,
g’eeqhawigyir dig’aziqhac’a dy Halih’ Lhap’em; Adighery zy qhuise cim xuedew “Adighew
yiqhaguipsisejin” chh’ak’e!.. Hawe dy zemanim chipsew Adighexem kuedk’e ya nexhibem;
Adighe Guipsisek’e daxer yaqhag’uediwe Adighe Chenim xame zerixuexhuaxem chh’ak’e,
nobe haxer; daxe – daxewe zeguiri-uejifxe-am, yiryquiw f’iwe zerilhaqhuijifxe-am!.. Haxer
g’itxezilhh’aaxer; dy Adighe Kuiltur daxer yaxuemicekyiwe, dy ts’ixuxer g’aziqhaapts’ewe
ziqhah’awleey dy jaqhueqhu xamexerras!.. Adighexem ha g’axhuiqhar tlhaqhuifiwe Halih’
Lhap’em g’idjy-axery zaxuewe g’idguiri-ueme, xeg’uedejiniqham, nexh mixuymiwe gyawir
xhuijiniqham dig’eelifinus!.. Xamexem yaxuelajhe dy ts’ixuxem zag’eedmiqhaqhaapts’ew
zadmiqhaqhah’awleeyiwe, dizedelajhewe dixueejhefime, zerilhepqk’e zig’adiwijhijifinus!..
.
Ya Rabbyy!
Adighexer; sitim chiqhuew p’ere zerijilek’e dig’awiciw, Adighe Guipsisek’ek’e diguipsisewre
dizedelajhewe dichixueejhenur?!. 14.03.2017 YEMUZ Yilmez
.
. SY BZEW SY ADIGHEBZE
.
Chi-as, ja-aw dy bzer mainences.
Chi-as, ja-aw dy bzer quileeyinces.
Bezer uexuk’e mixhuiwe neqhuec’ guerxem
Ya chh’am wy-abenir g’eemizeqhs.
.
Har jizi-am, haxer zy jhe yeziqhag’uim,
Yi hane bidzicer yeec’ h’arem!
Zy bzer neqhuec’ bzek’e zixhuejim,
Sit yimixhuejinu g’ixuenen?!.
.
Txidem; yi g’eejheqhuem, dy Adigher
Psih’aalhaxuew guibqham yirypxhaas.
Kuedir zeripsalher Iarapibzes.
Nexhibejs Tirkuibzem yilhexhaar.
.
Chi-as Yngyilyzimy Fransiziwy f’ek’a
Har zimic’ej sixuezas.
Ye Tirkuibzer yi hanedelhxuibzew zilhitej
Adighey seepselhas.
.
Saf’ena-am haxem, saghyya-am.
Sygu yac’eqhuiw ya ar squizijas.
Xexes lhepq zy xeku zif’eg’uedaxem,
Sinechxheeyiw ya c’ib syplhejas!..
.
Sit yac’en habixem, sit ya maxue!?.
Sitiry ya pchedeeyiwe nexu g’ak’in!
Qhaac’e zef’emih’am yi qharybxem,
Txibzey, bzey sitk’e yagu g’ak’in…
.
Txibzer yi teep’enime bzer mexuabe,
Bzem zeecec’, xuytiw zeewquedyy.
Txibzer pe-ac’ame, bzer mel’ejir!
Guir bqhademih’ajiw har medyyir…
.
Se sixueey-am l’eniw, sy bzer nobe.
Se sixueey-am l’eniw, har pchedeey.
Sy bze daxers, syguir ziqhaxuaber.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
Bzewe chi-am pc’ecxue yaxuefaches.
Bzewe kued yic’eniw xety xueeys.
Hawe zi bzes, syguim g’idewibzer.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
. YELHMES Awladyn
.
.
GUIMQAALE WEREDIR
.
WEZI Muratk’e zeger marje!
C’ale f’its’e queqhu-a woy?!.
Ci qhuirim teesiry woy marje!
Qhuise pxuexhuin-a woy?!.
.
Wy ci pexuijhiry woy marje!
Zeripxec’ibqhue woy!
Guimqaale guibqhamy woy marje!
Murat chozawe woy!
.
We wy nibjheqhuxery woy marje!
G’izeroqhaachte woy!
C’ilher g’amichtewre woy marje!
Murat g’achten-am woy!
.
Teet prystafiry woy marje!
Murat k’elhopxhue woy!
Bghi pxhuante bidemy woy marje!
Murat doh’ajir woy!
.
We mequmecic’exem woy marje!
Vi c’oqhac’ejire woy?!.
“We wy jaqhueqhuxery woy marje!
Jeeyimy g’ipxuosk’er woy! (2)”
.
.
G’AXHUG’AAC’EXER G’ADIWIPSELHK’E DY UEXUIQHUEXER ZEF’EK’-AM!..
.
G’axhug’aac’exer g’adiwipselhk’e dy jile uexuiqhuexer zef’ek’-am! Adighexer;
mixhumic’e dide kued dy chh’am g’iryg’ua petire, yigyiry xamexemre haxem
yaxuelajhe dy ts’ixuxemre tinciw dig’aaqhaapts’ery f’iwe daqhah’awleeyir!..
Har, de Adighexem zyk’ tlhaqhuif-am! Pejxer zyk’ tlhaqhuif-am! Xamexem
zag’idoqhaqhaapts’ery zadoqhaqhah’awleeyir! Sit chiqhue dig’ichiwicinur?!.
Dy hadecxue – hanecxuexem ya hadecxue – hanecxuexemre habixem ya
sabyy – binxemre kuedk’e ya nexhibexer zefezechiw zeteeziwik’a lhepqim
Adighebzem zyk’ yeg’u g’amixhu yi txik’e systemir, Adighebzer yiryttxiniw
zeeth’awe, neqhuec’iw jit-an xueeyime, Adighebzer daxe – daxewe, xhuin
xuedew dimitxijifiwe, Qeeymet Maxuer g’asixu dy lhepq uexuiqhuexery dy
uexuiqhue wineeyxery zyk’ wizenc’inuxe-am!.. Hadireey lhepqxem de zyk’
pejiwe pc’e g’itxuac’inu-am!.. Ya milku dirabilimiwe f’ek’a, pejiwe ts’ixuifey
g’idaplhinu-am! Habixem c’aqhue daf’e-uexuy xhuinu-am! G’ichideplhxem
chiqhue, “Pejiw jivo-ar! Fizaxues!” g’idja-axemy, de dizerith’amichk’e dider
habixem f’iwe yac’er! Har zimic’ej miqhuer, xamexem f’iwe yaqhah’awleey
de Adighexerras!.. Habi chh’ak’e, zyguim zi namyle Adighepse pej zylhij dy
ts’ixuiw xhuam psoguemy sinivowipc’ir: Adighexer de, sitim chiqhue pejiw
dig’ichiwicinur?!. Sitim chiqhue dery neqhuec’ lhepqif’xem xuedew TS’IXU
PEJXER dichixhuifinur?!. Adighexer TS’IXU PEJ dimixhuifawe, g’idyta dy
aqilxer dimiqhalajhewe, Halih’ Lhap’em zyk’ guic’eqhu g’izeritxuymic’inur,
Adighexem f’iwe tc’ejin xueeys!.. Halih’ Lhap’em aayetk’e g’idjy-ar miras:
“ZI LHEPQIM YEEZIM ZYMIQHAWIZEXUIJAWE, SE HA LHEPQIM ZYK’
SIDE-APIQUIN-AM!..” Ha aayetir Adighexem zaxuewe, f’iwe g’idguiri-uen
xueeys!.. Adighe pejxem; habi hatk’e xamexem ja-axer dy f’ech mixhuiwe,
habixem zyk’ zag’eedmiqhaqhaapts’ewe, dery qhogu zaxuem diteeh’awe
yi pek’e dig’uen xueeys, lhepqif’xem xuedew! Ha uexuiqhuer zerilhepqk’e
dimiqhazac’ewe Qeeymet Maxuer g’asixu PCHIL’INIQHAR diwixinu-am!..
Adighebzer t-ac’ek’ime, har, dy xekuir zerit-ac’ek’am nexhire kuedk’e nexh
eey xhuinus! Dy jaqhueqhuxem Adighebzer yaquiteniw, yaqhag’uediniw ya
wijh zerytxer; Adighepse zy-aj Adighexem zichidqhaqhuipchen xueey-am!
Habi g’ynemic’awe de Adighexer diziqhaguivexer; yac’exew ye yamic’exew
chitxemy, Adighexem dy jaqhueqhuxem ya de-apiqueqhu zerixhuxery, zyk’
zichidqhaqhuipchen xueey-am!.. 30.12.2016 YEMUZ Yilmez
.
.
ADIGHE LHEPQIWE HALIH’IM KUEDIW DEELHE-UIN XUEEY G’OXHUIR!..
.
Duneeyim yi detxene c’ip’emy chipsew dy Adighe c’eniqhalejhxem kuedk’e
ya nexhibem; haxer xamexem zerixuelajhexem, haxem yaf’eg’uenixewe ya
wijh zerytxem chh’ak’e, Adighebzer pejiwe zyk’ yaf’e-uexuij-am!.. Habixem
Adighebzem yi guiqhu chac’xem; xamexem, Adighexem dy jaqhueqhuxem
yagu zaryh’inum xuedew mepsalhexer!.. Habixem ya ziqomiry hapxuedew
matxexer!.. Adighexem zy axer g’itteelh xamexemre haxem yaxuelajhe dy
ts’ixu guerxemre; dy Adighe c’aleqhualer g’aaqhaapts’er, yaqhah’awleeyir!..
Zyguxer xamexem yeba Adighe c’eniqhalejhxem ya ziqomim; Adighebzem,
Adighe Kuilturim ya yaqha f’ek’a zyk’ ya sebep g’eek’xe-am!.. Ha dy ts’ixu
lhap’exer hapxuedew zerixhuxer, Adighe Lhepqim dy nasipincaqhacxues!..
Ha dy ts’ixuxem yaguxer Adighe Lhepqimk’e g’eebejifinxe chh’ak’e; Adighe
Lhepqiwe Halih’ Lhap’em kuediw duia xuetc’in, deelhe-uin xueey g’oxhuir!..
Adighexer yilhes 3000 (mynych) lhandere ziguerxem dig’izeraqhaapts’exer,
habi hatk’e ze yiryqua xhuin xueey-a?!. 2016 Qha. YEMUZ Yilmez
.
GUI ZILHITEN XUEEYXER:
“Dy jaqhueqhuxemre habixem ya darexew yaxuelajhe dy ts’ixu guerxemre,
Adighebze daxemre Adighe Kuiltur daxemre yaquitenixewe zareelejhxer;”
Adighe C’aleqhualem zyk’ zichamiqhaqhuipcheme zaxuew yac’a xhuins!..
Adighexem, habi hatk’e “Adighe Txik’er” g’aatchtewe zeeth’an xueey-a?!.
2016 Qha. YEMUZ Yilmez
.
.
DY WEREDXER ADIGHE TXIK’ER DAXEMK’E TTXIW DIG’EEGEN ZERIXUEEYIR
.
Adıgece’mizi en okunuşlu ve en kullanışlı duruma getiren, onun güzelliğini en
net olarak gösterebilen ve alternatifsiz milli yazı sistemimiz olan Adıge Yazısı
(Adighe Txik’er) ile ŞARKILARIMIZI yazarak güzel makamlarıyla okumadıkça;
uluslararası arenada kimse bizi sahiden ciddiye almaz ve kolayca kandırılarak
kullanılan basit insanlar olarak görülmekten öte bir değerimiz olamaz!..
Dy weredxer “Adighe Txik’er” daxemk’e ttxiw dig’eemigewe c’ih’ pej dy-an-am!..
Adighexer; nesip’exer dy-aw, zimy zeedmiqhaqhaguivew, zemanim yi qiymetir
f’iwe tc’ew, dizedelajhewre dipsewin xueey-a?!. 01.03.2017 YEMUZ Yilmez