Bir etnik kültür merkezi: Mahaçkale
Kuzey Kafkasya’nın en gelişmiş şehirlerden ve Rusya’nın en eski şehirlerinden biri olan Dağıstan’ın başkenti Mahaçkala Hazar Denizi sahillerinin kıyısında kurulmuş ve şehirde şuanda 558.054 kişi yaşamaktadır. Mahaçkale etnik yapısı itibarile de çok zengin bir şehir. 2002 yılı nüfus sayımı verilerine göre şehrin etnik yapısı şu şekildedir: Avarlar % 26,8; Kumuklar % 17,7; Darginler 13,8; Laklar % 13; Lezgiler % 12; Ruslar % 8; Tabasaranlar % 2; Rutullar % 1,1; Nogaylar % 0,9; Ahullar % 0,7; Zahurlar % 0,4; diğer halklar % 3,6. İdari olarak Lenin, Sovyet ve Kirov olmak üzere üç ilçeye ayrılan Mahaçkale’ye ayrıca, sekiz şehir tipli kasaba ve altı köy de bağlıdır.
Rusların Kuzey Kafkasya’yı işgali sonrası bölgede toprak ve göç meseleleri gündeme alınmıştır. Ovada ve şehirde yaşayan halkların olduğu yerlere Dağlı halklar yerleştirilmiş ve şehirler bir nevi metropol hüviyetine bürünmüştür. Şehrin neredeyse tamamı az olan Ruslar hariç müslümandır. Yüzlerce yıldır İslam şehri olan Mahaçkala’da onlarca halk bir arada yaşamaktadır. Mahaçkala Dağıstan’ın en gelişmiş şehridir. Ülkedeki endüstrinin temeli Mahaçkale ve İzerbaş yakınlarındaki petrol ve doğalgaz yataklarına dayanır.
Eskiden Mahaçkale’nin bulunduğu arazide 7. yüzyılda Hazar Kağanlığı’nın başkenti olan Semender bulunuyordu. Bugünkü Mahaçkale’nin tarihi 1847’de Anci Arka’ya yapılan Petrovsk Kalesi’nin inşa edilmesiyle başlamıştır. Asında Rusya’nın en eski şehirlerinden biridir. Hazar Türk Kağanlığı’nın 7. Yüzyıldaki başkenti Semender’den sonra bölgeyi Kumuk Türk Şamhallığı yönetmiş ve Tarki şehrini başkent olarak kullanmışlardır.
Tarki-tau (Tarki-dağ) Mahaçkala eteklerinde çok eski bir Türk iskân şehridir. Kumuklar ve Gazi-kumuklar bölgeye Anjikala demektedirler ve kaynaklarda Mahaçkala’nın eski ismi bu şekilde geçmektedir. Bugün başkent Mahaçkala’nın Rusya süper ligindeki takımı; bir zamanlar Roberto Carlos ve Samuel Eto’nun oynadığı Anzhi (Anji) ismi buradan gelmektedir. Dolayısı ile kronolojik olarak şehrin isimleri şu şekilde değişmiştir; Semender-Tarki-Ancikala-Petrovsk-Şamilkala-Mahaçkala. PetrovskKalesi, 24 Ekim 1857’de Petrovsk şehrine dönüştürülmüştür.
Dağlı (Kuzey Kafkasya) Cumhuriyeti döneminde (1917-1919) şehrin adı Dağıstanlılar ve Kuzey Kafkasya halkları tarafından Şamilkale olarak değiştirilmiştir. Kafkas-Rus savaşları yaşanırken Kuzey Kafkas İslam Ordusu tarafından 6 Ekim’de Derbent, 27 Ekimde Temirhan – Şura ele geçirilmiştir. 8 Kasım 1918’de Türk Ordusunun Mahaçkale’ye girmesiyle birlikte Dağıstan harekâtı fiilen tamamlanmış oldu. Ancak Mondros Ateşkes Antlaşması ile Osmanlı Ordusu bölgeden çıkmak zorunda kaldı ve böylece Sovyetler Mahaçkala’yı ele geçirdiler. 14 Mayıs 1921 yılında şehrin adı Dağıstan komünistlerinden Mahaç Dahadayev’in onuruna Mahaçkale olarak değiştirildi.
Mahaçkala’nın tarihi ile ilgili şuan Dağıstan devletinin resmi çalışmaları ve görüşmeleri yapılıyor. Tarki şehrinin tarihi Mahaçkala tarihi olarak kayıtlara girmek üzere. Bu şekilde olduğunda Mahaçkala tarihi hak ettiği yeri alacak, Moskova ve Kiev’den daha eski bir şehir olacaktır.
Sultan Ahmet Camisi örnek alınarak 1997 yılında inşa edilen Mahaçkale’deki Merkezi Cuma Camii veya diğer adıyla Yusuf Bey Camii Türkiye’nin de yardımlarıyla yapılmış Dağıstan’ın en büyük camisidir ve 17 bin kişi ibadet edebilmektedir.
12 Eylül 2012’de Dağıstan’ın başkenti Mahaçkale’de “Hacı Murat” adlı bir romanın da yazarı olan Rus yazar Lev Tolstoy ve Hacı Murat’ın anıtının açılışı yapıldı.
Şehrin Alburikent, Atlıboyun, Boynak ve Kazanış bölgelerinde yaşayan Kumuk Türkleri, 1918 yılında Kozak eşkıya Biçerahov’un gruplarına karşı şehrin kurtuluşu için savaşarak şehit düşen Türk askerleri adına 2018’in Aralık ayında bir anıt inşa ettiler. Bu anıt Rusya’da büyük tartışmalar yarattı ve “işgalci Türk askerleri”ne neden anıt yapıldığı Rus medyasında uzun süre tartışıldı. Tepkiler üzerine anıttaki ifadeler değiştirilse de Dağıstanlılar vefa örneği göstererek sonuna kadar hatıraya sahip çıktılar.
Türkiye’den Mahaçkala’ya direk uçuşlar olduğu gibi aktarmalı olarak Rusya’dan da gitmek mümkün. Mahaçkala’da gezilecek yerler: Tarki-dağ’a çıkıp tüm Mahaçkala’yı Hazar deniziyle birlikte seyredebilirsiniz. Ayrıca yüzlerce yıllık şehir kalıntılarını ve üzerlerinde al-bayraklar olan mezarları görebilirsiniz. Dağıstan Tiyatro binası ve Dağıstan etnografya müzesi gezilmesi gereken yerlerden. Dağıstan Etnografya Müzesi’nde bir çok halkın binlerce yıllık sanat eserlerini görebilirsiniz. Hazar sahillerinde dolaşabilirsiniz. Levs Tolstoy ve Hacı Murat anıtını ziyaret edebilirsiniz. Dağıstan devlet başkanlığı sarayı da görülmeye değer.
Kaynak: Mecra
