Maykop – Kuzey Kafkasya’daki Çerkes dernekleri 2014 Kış Olimpiyat Oyunları’nın Soçi’de düzenlenmesine karşı çıkarak oyunların atalarının etnik temizliğe maruz kaldığı topraklar üzerinde yapılacağına dikkat çektiler.
Derneklerin bu ciddi duruşu Rusya’nın özerk Çerkes cumhuriyeti Adıgey’in siyasi liderinin oyunları desteklediğini açıklamasından sonra geldi. Kış Olimpiyatları ile ilgili Moskova’da yapılan açıklamalar Soçi’nin bulunduğu Karadeniz kıyılarındaki tarihi Çerkes varlığına hiçbir göndermede bulunmuyor.
Adıgey Cumhuriyeti Çerkes Kongresi lideri Murat Berzeg IWPR’ye verdiği demeçte “Hedefi halklar arasında barış ve dostluğu güçlendirmek olan olimpiyatları destekliyoruz. Fakat bu prensibin yerli halkın çoğunun asıl vatanından uzakta sürgünde olduğu bir zamanda bir soykırım toprağında Olimpiyat Oyunları düzenlemekle bağdaştığını düşünmüyorum” dedi. Soçi ve çevresinde 19. yüzyılın ortalarına kadar Çerkesler ve soydaşları Ubıhlar yaşıyordu. Her iki halk da emperyalist Rusya’nın Kafkasya’ya yayılmasına karşı ciddi direniş gösterdiler. Soçi’ye yakın tepelerde bulunan Krasnoya Polyana 1864’te son Çerkes direnişin sahne aldığı yerdi. 1864’ten sonra yüz binlercesi ya kaçtı ya da çok zor şartlarda Osmanlı Devleti’ne sürüldü. Şu an yaklaşık 4,5 milyon Çerkes Rusya’nın dışında çoğunlukla Türkiye ve Orta Doğu’da yaşıyor. Soçi’yi de içine alan Karadeniz sahil şeridi büyük ölçüde nüfustan arındırıldı.
Rusya’da kalan Çerkes nüfusu da üç özerk cumhuriyet olan Adıgey, Kabardey-Balkar ve Karaçay-Çerkes’te yoğunlaşıyor ve sırasıyla Adıge, Kabardey ve Çerkes adlarıyla biliniyor. (Balkarlar ve Karaçaylılar Çerkeslerden ayrı). Küçük Ubıh etnik grubu tarihten silinmiş durumda fakat bir zamanların güçlü Çerkes topluluğu Şapsığlar birkaç yüzü bulan nüfuslarıyla şu anda Rusya’nın Krasnodar bölgesinde yaşıyorlar.
Berzeg’e göre Rus hükümeti Çerkes diasporasının eski topraklarına dönmelerini teşvik etmek için hiçbir şey yapmıyor. Yurttaşlarla İlişkiler Komitesi’ne göre geçen 15 yılda sadece 600 Çerkes Adıgey’e döndü. Çerkes örgütleri hala hedeflerine ulaşamasa da Rus hükümetinden 19. yüzyılın felaketle biten olaylarını “soykırım” olarak tanımasını talep ediyorlar. Kış Olimpiyatları’nın bu bölgede yapılacağının açıklanması ise bu konudaki memnuniyetsizliği iyice pekiştirmiş.
“Bu ülke yönetiminin 12 milyar dolar gibi astronomik bir meblağı Olimpiyat salonları inşa etmek için kolaylıkla tahsis etmesi fakat Çerkes sorununun çözümü için tek bir dolar harcamaması şaşkınlık verici” diyor Berzeg. Diasporadaki birkaç Çerkes grubunun Uluslararası Olimpiyat Komitesine protesto mektupları göndermesi de Berzeg’in iddialarını destekliyor. Telefonla bu konudaki fikri sorulan Rusya Başbakan Yardımcısı Aleksander Zhukov oyunların iptalinin beklenmediğini söyledi. Zhukov, “Soçi pek çok ırktan insanın barış ve uyum içinde yaşadığı çok etnik yapılı bir şehir. Olimpiyatlar bölgeye dev yatırımları çekecek ve düzelen ekonomik durum da sosyal gerilimleri azaltacaktır” dedi.
Soçi sorunu da dahil olmak üzere Çerkesler ve Krasnodar bölgesi yönetimi arasındaki gerilim gittikçe şiddetleniyor. Her ne kadar Adıgey’in özerk statüsünü kaldırıp bölgeyi yönetim olarak Krasnodar’a dahil etme planları geçen yıl rafa kaldırılsa da konunun sebep olduğu rahatsızlık hala devam ediyor. “Soçi’ye milyar dolarlık yatırımlar yapmak sınır komşusu Krasnodar ve Adıgey arasında derin bir ekonomik uçurum yaratarak Adıgey’in ekonomik olarak çöktüğü ve lağvedilmesi gerektiği düşüncesini güçlendirecektir” diyor Dünya Çerkes Birliği Başkan Yardımcısı Nalbiy Guçetl.
Bir başka Çerkes derneği Adıgey Khase, Kış Olimpiyat Oyunları’na tamamen karşı çıkmasa da Avustralya’nın 2000’de yaptığı gibi yerli halk Çerkeslerin tarihi ve kültürel sembollerinin oyunların formatına eklenmesi gerektiğini belirtiyor. Bununla birlikte Adıgey Khase üyesi Arambiy Hapay kişisel olarak Soçi Olimpiyatları’na karşı çıkıyor.
Hapay, “Yapılması planlanan Olimpiyat Oyunları ile ilgili haberler bizi hayal kırıklığına uğrattı” dedi. Hapay, “Oyunların yapılacağı yer olan Soçi hakkında rapor yazan yetkililer Soçi’nin antik Gürcü devletinin bir parçası olduğunu ve Osmanlı işgalinden kurtarıldığını iddia ediyorlar” diye konuştu. “Fakat Çerkeslerle ilgili tek bir söz geçmiyor” diye sitemde bulundu. Çerkes tarihçilere göre tarih yeniden yazılıyor. Örneğin, Soçi’nin çevresindeki Karadeniz kıyı şeridinin 1829’de Edirne Antlaşması’yla Osmanlı Devleti’nin Rusya’ya bıraktığı bölgeler arasında yer aldığı iddia ediliyor.
Adıgey Beşeri Araştırmalar Enstitüsü’nden araştırmacı Asker Paneş bölgenin hiçbir zaman Osmanlı egemenliğine girmediğini ve 1829 antlaşmasının aslında doğrudan Rus-Çerkes savaşını başlattığını belirtti. Paneş, “Osmanlı kendisine ait olmayan bir toprağı veremezdi ve Çerkesler de bu antlaşmayı tanımadılar” dedi.
Moskova’nın Edirne Antlaşması’nı yeniden yorumlaması Çerkesleri ilgilendiren bir başka tartışmayla aynı zamana denk geldi. O da Kuzey Kafkasya’da devam eden bölgenin 1557’de “gönüllü olarak” Rusya’ya katıldığının 450. yıldönümü kutlamaları. Çerkes dernekleri tarihin bir ironisi olarak 2014 Olimpiyat Oyunları’nın Çerkeslerin Rusya’ya mağlup olmalarının 150. yıldönümünde yapılacağına işaret ediyorlar. Yerel çevreciler de oyunlar için Soçi’nin seçilmesine karşı çıkıyorlar. Maykop Doğa Koruma Derneği yöneticisi Tatyana Lysenko, yapılan inşaatların Kuzey Kafkasya’nın eşsiz manzarasına zarar vereceğini belirtti.
Lysenko, “Tarihte ilk defa olimpiyatlar UNESCO doğal sit alanı olup özel olarak korunan bir bölgede yapılacak” dedi. Dünya Adıge Kardeşliği Başkanı Zamir Şukhov’a göre inşaat çalışmaları önemli defin bölgelerine zarar verecek. Herhangi bir inşaat çalışması yapılmadan önce bölgede arkeolojik bir incelemenin yapılması için çağrılar yapılıyor.
Olimpiyatlara ev sahipliği yapmayı hak ettiği için Krasnodar bölgesini kutlayan Adıgey Devlet Başkanı Aslan Thakuşinov ise farklı bir noktaya dikkat çekerek Lago-Naki platosunu yıl boyu kaplayan karın değerlendirileceği sözünü verdi. Thakuşinov, “Olimpiyat Oyunları bir ülke için çok yüksek bir gelir kaynağı. Adıgey’in de bir parçası olduğu Kuban’ın altyapısı yüksek miktarda finansal girdi çekecek. Madalyonun bir de bu yüzünü görmekte fayda olabilir. Olimpiyatlar hiç kimsenin milli menfaatlerini incitmemeli. Bir festival havasında yapılmalı” dedi. Çerkes Kongresi lideri Berzeg oyunları iptal etmenin imkansız olduğunu kabul etse de en azından bu vesileyle dünyayı Çerkeslerin maruz kaldığı adaletsizlik konusunda bilgilendirebileceklerini söylüyor. “Çerkesler Soçi Olimpiyatlarını kullanarak Çerkes sorunu dünyaya anlatabilir ve uluslararası kamuoyunun dikkatini etnik Çerkes gruplarının problemlerine çekerek soykırımın tanınması için çaba sarf edebilirler” diyor.
AD/FT (Ajans Kafkas)
Azamat Bram’ın IWPR’da (Kafkasya Haber Servisi No. 413, 5 Ekim 2007) yayımlanan yazısını Ajans Kafkas Türkçeye aktardı.
Azamat Bram
