9 Aralık 1994 tarihinde Rusya Federasyonu Başkanı, “Çeçen Cumhuriyeti Topraklarında ve Oset-İnguş Çatışma Bölgesinde Yasadışı Silahlı Oluşumların Faaliyetlerini Durdurmaya Yönelik Tedbirler Hakkında Kararname”yi yayınladı. Kararname, RF hükümetine “devlet güvenliğini, yasalara uygunluğu, vatandaşların hak ve özgürlüklerini, kamu düzeninin korunmasını, suçla mücadeleyi ve tüm yasadışı silahlı oluşumların silahsızlandırılmasını garanti altına almak için mevcut tüm araçları kullanma” talimatı verdi.
11 Aralık 1994’te Savunma Bakanlığı ve MVD* birlikleri Çeçenistan topraklarına girmeye başladı. Çeçen silahlı oluşumları federal güçlere direndi ve bir savaş başladı.
Samaşki’nin coğrafyası ve demografisi hakkında kısa notlar
Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1992 yılında bölündüğünde, Samaşki’nin 9,5 kilometre batısında yer alan Sernovodsk köyü İnguşetya’ya geçti ve Samaşki Çeçen Cumhuriyeti içinde bir sınır köyü oldu.
Samaşki’nin savaş öncesi nüfusu yaklaşık 14.600 kişiydi. Savaşın başlamasıyla birlikte Samaşki, Grozni’den ve çatışma bölgesi haline gelen ya da bombalanan köylerden yerinden edilmiş insanları kabul etmeye başladı. Ayrıca, Şubat 1995’ten itibaren bazı mülteciler Samaşki’yi terk etti. Köyün yaşlılarının tahminlerine göre nisan ayının başlarına doğru yaklaşık köyde tahminlere göre 4.500-5.000 kişi kalmıştır; köy yönetimine göre bu sayı 5.000-6.000 arasındadır.
Aralık 1994’ten Nisan 1995’e kadar Samaşki’deki durum
Rus birlikleri Çeçenistan’a “anayasal düzeni yeniden tesis etmek ve yasadışı oluşumları silahsızlandırmak” amacıyla gönderilirken, Rus askeri planlaması her şeyden önce Çeçenistan’ın başkenti Grozni’yi kontrol etmeye odaklandı. Bu amaçla komutanlık, cumhuriyetin diğer bölgelerine “anayasal düzen” getirmek için büyük bir güç aktarmamaya çalıştı ve sınırlar boyunca asker konuşlandırmaları “ne barış ne de savaş” bölgeleri yarattı.
Belli bir dönem için bu bölgelerden biri Çeçenistan’ın batısıydı (ilçe merkezi Açkoy-Martan ve Grozni’den gelen on binlerce mültecinin toplandığı İnguşetya sınırındaki Samaşki, Assinovskaya, Melkhi-Yurt, Novyi Şaroy ve Zakan-Yurt köyleri.
12 Aralık’ta Assinovskaya köyünde federal birlikler top ateşine tutuldu ve Novyi Şaroy köyünde yakın köylerden gelen bir kalabalık yolu kapattı. Askerlerin daha fazla hareket etmesi kaçınılmaz olarak ilk olarak silahsız sakinlere ateş açılmasına yol açacaktı ki o sırada askerler ve subaylar bunu yapmaya hazır değildi, ikinci olarak da her köyde bulunan Çeçen savaşçılarla çatışmalar yaşanacaktı. Bu birlikler otomatik silahlar, makineli tüfekler ve bomba atarlarla silahlandırılmıştı. Bamut köyünün güneyindeki bölgede bulunan öz savunma birlikleri zırhlı araçlara sahipti.
Bunun üzerine federal kuvvetler Samaşki, Davydenko, Novyi Şaroy, Açkoy-Martan ve Bamut köyleri yakınlarındaki bu şartlı sınır bölgesi boyunca takviye edildi. 17 Aralık’ta federal kuvvetler Samaşki’yi yarı kuşatma altına almış ancak birlikler kısa süre sonra köyü terk etmiştir. Samaşki’den yaklaşık dört-beş kilometre uzaklıkta, Sernovodsk yolu üzerinde bir MVD kontrol noktası (Karakol No:13) kuruldu.
Çeçenistan’daki bazı köyleri dış dünyaya bağlayan bir insani koridoru koruyarak, Çeçenistan’daki federal güçlerin komutanlığı elbette insancıl hukuka uyuyordu. Ancak çok sayıda olayda MVD, Çeçen erkekleri şu ya da bu nedenle 13 numaralı karakolda gözaltına aldı ve Mozdok’taki kampa göndermeden önce kötü muamele, dayak ve işkenceye maruz bıraktı.
Şubat sonundan mart başına kadar, Dudayev’in birlikleri Grozni’den çıkmaya zorladı, Çeçenistan’ın batı kesimindeki Rus güçleri köyleri daha aktif bir şekilde silahsızlandırmaya ve Çeçenleri geri çekilmeye mecbur bıraktı. Köyler arasındaki yollar boyunca kontrol noktaları kuruldu ve çoğunlukla MVD güçlerinin katıldığı köyler bombalandı. Aynı zamanda, Çeçen savaşçı birliklerinin köylerden çekilmesi için yaşlılarla görüşmeler yapıldı.
24 Şubat’ta bir grup Samaşki sakini ve köy idaresi başkanı kontrol noktasına giderek Rus Albay Nikolay Nikolayeviç ile bir anlaşma taslağı hazırladılar ve bu taslak köylülere karar vermeleri için verildi. Kadınlar ve gençler tereddüt etti.
Bu arada NTV haber programı Сегодня/ Segodnya (“Bugün”) 11 Mart’ta savaşçıların köyü terk etmediğini ve “Samaşki’de 400 kadar Dudayev savaşçısının kaldığını” bildirdi. Ertesi gün aynı televizyon programı Rus ordusuna atıfta bulunarak köyde 200 silahlı Dudayev destekçisi olduğunu bildirdi.
Samaşki sakinleri zor bir durumdaydı. Bir yandan Rus ordusu 23-25 Mart’ta yapılan müzakereler sonucunda askeri treni Samaşki’den geçirdi. Bu gerçekleşmemiş olsaydı, müzakerelere katılan bir başka Rus general güç kullanma ve kan dökme tehdidinde bulunacaktı. Öte yandan, ormanda ortaya çıkan Çeçen savaşçılar köylülerden trenin Samaşki’den geçmesine izin vermemelerini istedi. Çeçen keskin nişancılar iki Rus askerini yaraladı ve daha önce de mart ayı ortasında Sernovodsk ile Samaşki arasındaki demiryolu hatları üzerinde iki demiryolu köprüsü havaya uçuruldu.
Köy idaresi başkanı L. Abdulkhajiev’e göre Samaşki köyü yakınlarındaki Rus kontrol noktasına komuta eden albay, köy temsilcisinden ateşli silahlarını teslim etmesini istedi. Daha önce varılan anlaşmada köy sakinlerinin ateşli silahlarını teslim etmelerinin istenmemiş olması dikkat çekicidir.
Ültimatom 6 Nisan – müzakereler – MVD tümenlerinin birliklerin girişine kadar olan operasyonları
OM gözlemcileriyle yaptığı telefon görüşmesinde İnguş Başkan Yardımcısı Boris Nikolaeviç Agapov, kendisine ulaşan raporlara göre MVD komutanlığının Samaşki’deki erkek nüfusu “filtrasyon” için alıkoyma niyetinde olduğunu söyledi. Agapov; kadın, çocuk ve yaşlıların Samaşki’den ayrılmalarını kolaylaştırmak için Mozdok’taki komutanlıkla teması sürdürme sözü verdi.
Köy liderlerine göre -ültimatomun son saati olan 16.00- tüm köy halkını bilgilendirmek ya da eşyalarını toplayıp köyü terk etmelerine izin vermek için çok az zaman bıraktı. O zamana kadar pek çok kişi askerlerin gerçekten köye gireceğine dair tehditlere inanmamış ve bu nedenle evlerini terk etmek istememiştir.
Ültimatom süresinin bitiminden yaklaşık on beş ila yirmi beş dakika önce(15.40 gibi) köye yönelik mayın bombardımanı başladı ve köyü terk eden sakinler arasında can kayıpları yaşandı.
Köyün yaşlılarına ateş açılması ve Çeçen savaşçıların Samaşki’deki sivillere ateş açtığı iddiası
Channel One ve NTV’nin haber programı Segodnya(Bugün), 7 Nisan akşamı Interfax’a dayanarak Samaşki’deki Dudayev savaşçılarının “isyancıları köyü terk etmeye çağıran ve Rus birliklerinin geçmesine izin vermek isteyen köyün yaşlılarını vurduğunu” bildirdi. Interfax da “Mozdok’taki Rus ordusundan iyi bilgilendirilmiş kaynaklara” atıfta bulundu. NTV de “Interfax kaynaklarına göre, hayatta kalan yaşlıların federal güçler yönetiminden sivilleri Samaşki bölgesinden tahliye etmelerine yardımcı olmalarını talep ettiklerini” bildirdi.
Köyün ileri gelenleri de dâhil olmak üzere Samaşki’den bir dizi mülteciyle yapılan görüşmeler OM gözlemcilerinin köyün ileri gelenlerinin vurulduğuna dair haberlerin yanlış olduğu sonucuna ulaştı. Gerçekten de köyün ileri gelenleri ve Samaşki köyü mollasının raporlarına göre, 7 Nisan’da bir grup yaşlı, molla ile birlikte (toplam sekiz kişi) Rus komutanlığı ile görüşmelerden sonra köye dönerken, içinde bulundukları iki arabaya hafif silahlarla ateş açıldı. Arabalarda kurşun delikleri olmasına rağmen, parmağı hafifçe yaralanan yaşlı Ajalil Salikhov dışında neyseki kimse yaralanmadı. Ateş Rus birliklerinin mevzilerinden açılmıştı.
Köy idaresi başkanı L. Abdulkhajiev ve yardımcısı M. Borşigov’a göre, her ikisi de Sunja tepelerindeki Rus mevzilerinden yaşlıları kontrol noktasından Samaşki’ye taşıyan araçlara ateş açıldığını görmüştü.
- Borshigov ertesi gün kontrol noktasına döndüğünde orada bulunan (ismini vermeyen) generale “Yaşlılara neden ateş ettiniz?” diye sormuş. Aldığı cevap, “Ne bekliyordunuz ki? Savaş devam ediyor!”
11 Nisan’da Samaşki köyü liderleri Sernovodsk’ta bir bildiri imzalayarak Çeçen savaşçılar tarafından vurulduklarına dair yalan haberleri yalanladılar. Yaşlıların anlattıkları ve yaptıkları açıklama 13 Nisan’da Memorial İnsan Hakları Merkezi’nin Samaşki’deki olaylarla ilgili düzenlediği basın toplantısında sunuldu. Bundan sonra Rus güçlerinin liderleri tarafından köyün yaşlılarının vurulduğu iddiasına ilişkin başka bir açıklama ya da yorum yapılmadı.
“Temizlik” operasyonu
Samaşki’deki “temizlik” operasyonu, federal güçlerin Çeçenistan’da daha yaygın olarak kullandığı bir modelin parçasıydı. Temizlik operasyonu sırasında köylülerin çoğu öldürüldü ve evleri yıkıldı.
Köyün geri kalan kısımlarında da askerler 7 Nisan günü akşam ve gece geç saatlerde tekrar evlere girerek Çeçen savaşçıları kontrol etti. Ancak tanıklara göre Samaşki’deki “temizliğin” ana kısmı 8 Nisan günü sabah 08.00 ile 10.00 arasında başladı.
43 yaşındaki Abdurakhman Çindigayev (46 Ulitsa Şarypova’da ikamet etmektedir) ve yaşlı bir adam olan Salavdi Umanov (41 Ulitsa Şarypova’da ikamet etmektedir), 7 Nisan akşamını 45 Ulitsa Şarypova’da geçirdiklerini bildirmişlerdir. Ayrıca 71 yaşındaki Musaid Isaev ve 47 yaşındaki Nasruddin Bazuyev de onlarla birlikteydi. Orada kalmayı tercih ettiler çünkü evin sağlam beton duvarları ve açılır tavanı vardı ve bu nedenle topçu ateşine dayanabilecek durumdaydı. Federal birlikler bölgelerine yaklaşırken, dört adam da evin birinci katındaki kilerde saklandı. Askerler avluya girdiklerinde kilerin bitişiğindeki boşluğa bir el bombası atmışlar.
Umakhanov bunu takip eden olayları şöyle anlattı:
“Bir dakika sonra, belki de daha önce kapıyı açtılar. “Burada canlı kimse var mı?” Var, dışarı çıkıyoruz [avluya]. Dört kişilerdi. “Yere yatın, sizi piçler! Yere yatın, sizi piçler!” Yere yattık. Giysilerimizi didik didik ettiler. Sonra içlerinden biri arkadan bağırmaya başladı ve biri bana “Burada kimse kaldı mı?” diye sordu. “Hayır” dedim. Arkadan bağıran adam “Rehineleri alın.” diye bağırdı. Sonra beni oraya geri götürdüler. Orada kimse yoktu. Dışarı çıktık. “Hendeğe, piçler! Hendekte piçler! Bizi oraya [garajdaki hendeğe] kadar kovaladılar. Araba her zaman olduğu gibi oradaydı. Önce Nasruddin sürünerek içeri girdi. Tam orada duruyordu, yüzü duvara dönüktü. Evet, evet, uzak duvar. İkimiz de burada duruyorduk. “Bizi burada öldürecekler.” dedim. Sonra dua etmeye başladım. O askerler etrafta duruyordu. Musa dedi ki, “Çocuklar, ateş etmeyin. Birinin inekleri beslemesi lazım. Ateş etmeyin!” dedi. İsaev üçüncü basamaktan aşağı indi. İki asker otomatik silahlarını sırtına dayamış ve onu itmişler. Basamakların en altına dahi varamadı. Bir anda ona ateş ettiler. Biz sadece aşağı vardık ve eğildik, sonra bir el daha ateş ettiler”.
Daha sonra askerler İsaev’i ölü, Bazuev ve Umakhanov’u yaralı olarak bırakarak avludan ayrıldılar (Bazuev ertesi gün öldü). Kızıl Haç doktorları Umakhanov’un yaralarını Samaşki’de tedavi etti.
“Temizleme” operasyonunu 8 Nisan günü kimin gerçekleştirdiği tam olarak belli değildir. Köylülerin büyük çoğunluğu, köye ilk girenlerin askerler (yaklaşık 18 ila 20 yaşlarında erkekler) olmadığını, daha ziyade 25 ila 35 yaşlarında olan ve “kontraktniki” ya da sözleşmeli olarak tutulan askerler gibi görünen askerler olduğunu iddia etmiştir. Ancak bazı mağdurlar, evlerinin 8 Nisan sabahı, 7 Nisan’da köye giren aynı kişiler tarafından yakıldığını ifade etmişlerdir. Örneğin, 117 Ulitsa Kooperativnaya’da yaşayan yaşlı bir adam olan Magomed Labazanov, Memorial’a 7 Nisan gecesi Rus askerlerinin diğer yaşlılar, kadınlar ve çocuklarla birlikte saklandığı evinin bodrumuna girdiğini söyledi. Avluya bir el bombası attılar ancak insanların çığlıklarını duyduklarında bodruma el bombası atmadılar. Grubun komutanı bir yüzbaşı bodrumda kalmalarına izin verdi ve askerler geceyi avluda geçirdi. Sabahleyin aynı askerler – yaşlarına bakılırsa askere alınmışlardı – evi ateşe vermeye başladılar. Labazanov’un oğlu Aslambek’in yaşadığı 111 Kooperativnaya numaralı ev de yakıldı. Ancak bir asker elinde benzin bidonuyla Labazanov’un evine (Labazanov’un kendisi de mahzende saklanıyordu) yaklaştığında, başka bir asker onun ilerlemesine izin vermeyerek “Mahzende yaşlı insanlar ve kadınlar var. Geri çekil!” demiştir.
Askerler ve OMON [Özel Görev Milis Birlikleri (Otryad Militsii Osobogo Naznacheniya)] birlikleri 8 Nisan’daki eylemlerini neredeyse tamamen sağlam olan bir köyü terk etmek olarak tanımladılar. Hiçbir evin yakılmadığını ve hiçbir sivilin öldürülmediğini iddia ettiler. Dahası, neredeyse hiç sivil görmediklerini ve onlarla hiçbir ilgilerinin olmadığını iddia ettiler.
Samaşki olayları sadece bu tanıklıklara göre yeniden canlandırılacaksa (ve gerçekten de Parlamento Komisyonu böyle bir versiyonu kabul ettiyse), o zaman buradaki askeri operasyonlar olağanüstü tuhaftı. Köyü ele geçirmek için savaştıktan sonra, sabahleyin birlikler açıklanamaz bir şekilde köyü ateş altında bırakmışlardır. Köye yapılan tahribatın büyük kısmı bir şekilde daha sonra gerçekleşmiştir.
Bir İç Birlik askeri evlere girmediklerini iddia etti, ancak bu Moskova bölgesi(Parlamento komisyonu) tarafından sorulan bir soruya OMON’un verdiği cevapla çelişiyor:
Moskova bölgesinden OMON’a soru:
“Güvenli bir geri çekilmeyi garanti altına almak için evleri aradınız mı? Herhangi bir eve girdiniz mi?”
Cevap: “Evet”
Soru: “Peki evlere kim girdi? OMON mu güvenliği sağladı yoksa askerler mi?”
Cevap: Birlikte yaptık. Sabaha kadar herkes gideceğimizi anladı, oldukça sessiz ve sakin görünüyordu, ancak o uykusuz gece ve tüm gerginlik bize zarar verdi”.
Parlamento Komisyonu’ndan hiç kimse, askerlerin sivillere dokunmadan evleri kontrol etmeyi nasıl başardıklarını sorma zahmetine girmemiştir ki bu çok açık bir sorudur.
Samaşki’deki operasyona katılan ve Komisyon oturumlarında konuşan askerlerin çoğunun aslında “temizlik” operasyonunu gerçekleştirmediği ve köyde yaşananlarla ilgili tüm gerçekleri bilmediği göz ardı edilmemelidir.
- Yusupov ayrıca öldürülmüş altı kişinin cesedini gördüğünü, cesetlerin sokakta yattığını, aralarında iki yaşlı adam ve bir kadının da bulunduğunu anlattı. OM temsilcileri Yusupov’un evini ziyaret ettiklerinde, yangında tahrip olmuş bir ev gördüler; sadece tuğla duvarlar sağlam kalmıştı. Bu evin duvarlarında ve çitlerinde ya da yakındaki evlerde herhangi bir çatışma izine rastlanmamıştır. Kilerde bir el bombası (“limonchik”) patlamasının izleri vardı.
Samaşki sakinleriyle yapılan görüşmeler, askerlerin “temizlik” operasyonu sırasında yerleşim alanlarına hiç düşünmeden el bombaları attığını gösteriyor. Ulitsa Zavodskaya 52 adresinde (Ulitsa Kooperativnaya ile kesişme noktası yakınında) yaşayan Keypa Mamaeva, 8 Nisan günü sabah 7:30’da kendisi ve akrabalarının (kocası, oğlu ve kayınpederi) pencereden dışarı baktıklarını ve askerlerin yandaki evi yağmalayarak inekleri, bir televizyonu ve diğer eşyaları götürdüklerini gördüklerini bildirdi. Çalınan eşyaları bir KAMAZ kamyona ve bir ZPT’ye yüklemişler. Askerlerden biri Bayan Mamaeva’nın yüzünü pencerede görmüş ve pencereye doğru koşarak bir el bombası fırlatmış. Bayan Mamaeva ve akrabaları hemen odadan çıkmayı başarmış ve kimse yaralanmamıştır. Bu raporun yazarları bu olayların yaşandığı bölgeyi incelemişlerdir ve bu nedenle Bayan Mamedova’nın anlattıklarının güvenilir olduğuna inanmaktadırlar.
Birçok köylü, bir dizi suç işleyen askerlerin uyuşturucu etkisi altında olduğuna inanıyor. Bunu kanıtlamak için Samaşki’yi ziyaret eden gazetecilere, Duma milletvekillerine ve OM üyelerine, federal güçler ayrıldıktan sonra köy sokaklarında çok sayıda bulunan tek kullanımlık iğneleri gösterdiler.
Askerlerin promedolü kötüye kullanıp kullanmadıklarını değerlendirmeye çalışırken, ilk olarak Çeçenistan’daki birçok federal kuvvet birimindeki son derece düşük disiplin seviyesine ve ikinci olarak da askerler arasındaki yaygın sarhoşluğa dikkat çekmek gerekir. Nisan ayında OM üyeleri A. Blinushov ve A. Guryanov, 13 numaralı karakoldaki MVD personelinin vardiyadan sonra nasıl “biraz promedol içtiklerinden” bahsettiklerini bizzat duymuşlardır.
Samaşki köylülerinin ölümü
Köylülerin Ölümleri Hakkında Toplanan Bilgilerin Analizi
İstatistiksel Veriler
7-8 Nisan tarihlerinde Samaşki’de gerçekleştirilen MVD operasyonu sonucunda öldürülen kişilerin isim listesi 13 kadın ve 90 erkekten oluşuyor.
Ölenler yaşlarına göre aşağıdaki gibi dağılmaktadır:
18 yaş ve altı: 6 erkek ve 1 kız;
19 ila 45 yaş arası: 45 erkek ve 6 kadın;
46 ila 60 arası: 19 erkek ve 4 kadın;
61 yaş ve üzeri: 20 erkek ve 2 kadın.
Açık olan şu ki, listedeki tüm kişiler ya 7-8 Nisan olayları sırasında öldürülmüş ya da o iki gün aldıkları yaralar nedeniyle daha sonra ölmüşlerdir.
Tanıkların büyük çoğunluğu ölen yakınlarının, akrabalarının ya da köylülerinin ne isyancı ya da öz savunma savaşçısı olduklarını ne de Rus birliklerine karşı direniş gösterdiklerini vurguladı. Buna ek olarak, dört köylünün çatışmada öldüğünü öğrendik, bu da diğer on kişinin ölümünü açıklayabilir.
Topçu ve mayın bombardımanından kaynaklanan ölümler
İlk ölenler, 7 Nisan günü saat 15:40 veya 15:45’te, ordunun sivillerin köyü terk etmesine izin vermek için ilan ettiği ateşkesin bitiminden yaklaşık on beş ila yirmi dakika önce başlayan mayın ve topçu bombardımanının kurbanlarıydı.
Ve Taus İbişev (No. 40) birkaç gün sonra Sleptsovsk hastanesinde öldü ve 10 Nisan’da tahliye sırasında yaralıları köy dışına taşıyan bir traktörün isabet alması sonucu tekrar yaralandı. Rus ordusu nihayet Samaşki’de gerekli tıbbi bakımdan yoksun üç gün geçiren yaralıların çıkarılmasına izin vermişti.
ZPT’lerden sokakların bombalanması sonucu ölümler
Samaşki’den geçen ve makineli tüfek ve otomatik tüfek ateşi püskürten ZPT’ler ve tanklar daha fazla ölüme neden oldu. Dolayısıyla tanklardan ve ZPT’lerden ateşlenen ateşli silahlar beş Samaşki sakininin ölümünden sorumludur.
Keskin nişancı kaynaklı ölümler
Görgü tanıkları Samaşki sakinleri arasında keskin nişancı kaynaklı yedi ölüm vakası bildirmiştir; bunların altısı operasyonun ikinci gününde (8 Nisan) evlerinin bahçesinde ya da yakınındaki sokaklarda öldürülmüş ya da ölümcül şekilde yaralanmıştır.
Evlerde ve bahçelerde infaz tarzı silahlı saldırılar
Erkekler arasında en yaygın ölüm nedeni, gözaltına alındıklarında, genellikle askerler bir eve ya da bahçeye girdikten hemen sonra, ama aynı zamanda ilk dayaktan sonra infaz tarzında ateş edilmesiydi. Toplamda otuz erkek bu şekilde öldürülmüştür.
Bodrumlarda, bahçelerde ve diğer yerleşim alanlarında patlayan el bombalarının neden olduğu ölümler
Birçok tanığın ifadesine göre Rus askerleri, içeride insanların olduğunu bilerek ya da en azından tahmin ederek kilerlere ve avlulara kasıtlı olarak el bombaları atmıştır. Bu tür vakaların çoğunda insanların yaralandığı bildirilmiştir.
Operasyonun arifesinde meydana gelen ilave kayıplar
Listemizde bu türden üç vaka bulunmaktadır. Daha önce Nasruddin Bazuev’in yeğeninin evinde meydana gelen ölümünü anlatmıştık. Bir önceki akşam, 7 Nisan’da, askerler onu diğer üç adamla (ikisi yaşlı) birlikte çatışmadan saklandıkları evden (45 Ulitsa Sharipova) çıkmaya zorladılar, onları otomobil tamiri için garajdaki bir boşluğa girmeye zorladılar ve üzerlerine ateş açtılar. Bazuev olay sırasında birkaç kurşun yarası aldı. Askerler evden ayrıldıktan sonra karısı, kızı ve yeğeni yaralı adamı önce kendi evine, sonra da yeğeninin evine götürdü. Ertesi gün eve gelen askerler, kızlarının yaralı adamı bağışlamaları için yaptığı ricayı dikkate almayarak ikisini de öldürdü.
Cesetlerin yakılması
Tanıklardan, Rus birliklerinin ölenlerin cesetlerini ya yanan evlere atarak ya da üzerlerine benzin döküp ateşe vererek kasıtlı olarak yaktığına dair çok sayıda rapor aldık. Bir örnekte, cesetleri yakmak için alev makinelerinin kullanıldığı bildirilmiştir.
Aşağıdaki kişiler yanan bir evden kaçamamış ve görünüşe göre canlı canlı yanmışlardır: Yuki Gaitukaeva (No. 30), Madu Rasuev ve Kesirt Rasueva; Doga Tsatishaev’in cesedi de bir evde yakılmıştır. Bu olayda askerler evin etrafına benzin dökmüş ve evi ateşe vermişlerdir. Abi Akhmetov (No. 16) ve Vladimir Belov (No. 23) elleri havada bir evden çıktıklarında askerler onları hemen vurdu.
Köylülerin Ölümlerinin Resmi Versiyonu
8 Nisan’a gelindiğinde ITAR-TASS [Samaşki’deki] “çatışma sırasında” 130’dan fazla Dudayev yanlısı savaşçının öldürüldüğünü bildirmişti bile. Kitle iletişim araçları ertesi gün Rus komutanlığına atıfta bulunarak bu bilgiyi tekrarladı. 11 Nisan’da, hükümetin Çeçenistan komisyonunda yer alan bir MVD temsilcisi NTV muhabirlerine, resmi bilgilere göre köyde 120 Dudayev yanlısı savaşçının öldürüldüğünü ve sivillerin saldırı başlamadan önce köyü terk ettiğini söyledi. Ertesi gün MVD halkla ilişkiler departmanı Samaşki’de 130 Dudayev yanlısı savaşçının öldürüldüğünü bildirdi.
MVD’nin üst düzey yetkilileri yüzden fazla Çeçen’in öldürüldüğünü kabul etti, ancak hepsini savaşçı olarak yazdı.
Dahası, Parlamento Komisyonu’na ulaşan bilgilere göre, birleşik MVD birimleri tarafından tutulan askeri faaliyet kayıtlarında, Dudayev yanlısı savaşçılar arasındaki kayıpların altmış civarında olduğu bildirilmektedir.
Yukarıda özetlediğimizin aksine, 12 Mayıs’ta General Kulikov, T. V. Slotnikova’nın (Duma Milletvekili) sorusuna cevaben Samaşki’de “hiç kimsenin yasadışı silahlı oluşumlarda ölen savaşçıların bir listesini yapmadığını” bildirdi.
Operasyona katılan ve parlamento komisyonu oturumlarında konuşan MVD İç Birlikleri ve OMON, kendi birimlerinde görev yapan hiç kimsenin sivil öldürmediğini kesin bir dille ifade etmiştir. Dahası, bir asker dışında hepsi hiç sivil görmediklerini iddia etmiş ve köyde herhangi bir “temizlik” operasyonu yapıldığını reddetmişlerdir.
Temmuz 1995 sonunda, Parlamento Komisyonu üyelerinin bir kısmı, Samaşki ile ilgili küçük bir bölüm de dâhil olmak üzere, tüm Komisyon adına sonuçlarını hazırladı. Raporda, köylüler arasında doksan altı kişinin öldüğü tahmini şüpheli ve haksız yere yüksek olarak değerlendirildi (Bu sayı Memorial’ın o zamanki ön listesindeki rakamdı); bu sonucu desteklemek için ciddi bir kanıt sunulmadı. Komisyon üyeleri ise Samaşki’de öldürülen sivillerin sayısına ilişkin herhangi bir değerlendirme yapmamıştır. Dahası, Sonuç’un yazarları “Dahası, tüm erkekleri listeden çıkarmak gerekir. Elinde otomatik silah ya da bomba atar bulunan kişiler sivil olarak kabul edilemez”. Aynı milletvekilleri Samaşki’nin tüm erkek nüfusunu kasıtlı olarak savaşçı olarak yazmıştır.
ICRC, diğer insani yardım kuruluşları ve doktorların Samaşki’ye erişimine izin verilmedi
Birkaç gün boyunca ICRC (Nazran’da bulunuyordu) arabayla köye gitmeye çalıştı ancak Rus askerleri geçmelerine izin vermedi. Ordu, köyü ziyaret etmek için General Kulikov tarafından imzalanmış yazılı izin istedi. Ancak ICRC’nin ziyaret etmek istediği herhangi bir yeri özgürce seçme hakkı vardır ve Rus ordusunun ICRC’nin ziyareti için güvenli olmayan koşullara atıfta bulunan reddi asılsızdır. 10 Nisan’da, Rus yetkililere yapılan bir dizi başvurunun ardından, İnguşetya’daki ICRC misyonu, temsilcilerinin Samaşki’yi ziyaret etmelerine izin verilmediğini kamuoyuna bildirdi.
Aynı gün ITAR-TASS, İnguşetya’dan gelen ve gönüllü doktorları taşıyan bir EMERCOM konvoyunun Samaşki yakınlarındaki kontrol noktasında durdurulduğunu ve köye geçişine izin verilmediğini bildirdi.
Bu süre zarfında Sınır Tanımayan Doktorlar temsilcilerinin geçişine de izin verilmemiştir.
10 Nisan günü saat 13.00’te ICRC temsilcileri General Kulikov’dan bir izin mektubu getirdiler, ancak ordu Mozdok’tan farklı emirler aldıklarını iddia ederek Samaşki’ye girişlerini yine de reddetti.
ICRC araçlarının Samaşki’ye girmesine ancak o gün saat 16.00’dan sonra izin verildi, ancak ordu doktorların ve ICRC temsilcilerinin köyü ziyaret etmesini engellemeye devam etti.
Köylüler arasında yaralanmalar
Samaşki köylüleri 7-8 Nisan operasyonları sonucunda yaralandılar. Ancak köy abluka altında olduğu için zamanında ve nitelikli tıbbi tedavi alamadılar. Köyde hiç cerrah yoktu ve bir kadın psikolog mümkün olduğunca çok sayıda yaralıya yardım etmeye çalıştı.
Samaşki köylülerinin yağmalanması
Komisyon Başkanı S. Govoruhkin’e gönderilen 221 başvurudan 60’ı askerlerin evleri yağmaladığı ve kalan mülkleri sık sık ateşe verdiğine dair raporlar içeriyor. Ancak 29 Mayıs’taki açık duruşmalarda ifade veren tüm askerler ve OMON’lar bu tür olayların gerçekleşmiş olabileceğini şiddetle reddetti.
Samaşki sakinlerinin gözaltına alınması ve “filtrelenmesi”
Mozdok’a getirilenlerin ifadelerine göre, Samaşki’den gelen erkekler cop ve tüfek dipçikleriyle vuruldukları bir çemberden geçmeye zorlandı. Hücreler aşırı kalabalıktı. Yiyecek ve su yetersizdi. Mahkûmlara filtreleme kampına varışlarından sadece 1 ila 1,5 gün sonra su verildi. Sorgulamalar sırasında dövüldüler ve ya savaşçı olduklarını itiraf etmeleri ya da savaşçı olanların isimlerini vermeleri istendi. Onlara “İlk kim ateş etmeye başladı?” diye soruldu.
11-13 Nisan tarihleri arasında ICRC temsilcileri filtreleme kampını ziyaret etti. Askeri personel ziyaretten önce erkekleri tehdit ederek şikâyet etmemeleri konusunda uyardı: “Onlar gidecek ama siz burada kalacaksınız”.
Samaşki’de gözaltına alınanlardan bazıları “kamptan” Assinovskaya yakınlarındaki geçici bir gözaltı noktasına götürüldü.
Burada, mağdurların ifadelerine göre, dayak ve işkence (elektrik şoku dâhil) yaygın olarak uygulanıyordu.
Assinovsky’deki filtreleme noktasına götürülen Samaşki köylülerinin çoğu başka filtreleme noktalarına gönderilmedi, ancak serbest bırakıldıkları Sunja tepelerine götürüldü. Bu insanlar serbest bırakıldıklarında kendilerine gözaltına alındıklarını belgeleyecek hiçbir şey verilmemiştir. Dolayısıyla “filtreleme” sırasında gerçekleşen tüm gözaltılar resmi gözaltı istatistiklerinde sayılmamıştır.
Samaşki olaylarının Rus Devlet Kurumları tarafından soruşturulması
Adalet Bakanı Valentin Kovalyev başkanlığındaki Vatandaşların Anayasal Hak ve Özgürlükleri Geçici Gözlemci Komisyonu’nun bir dizi üyesi nisan ayı boyunca Samaşki’de bulundu. Komisyonun 27 Nisan’da düzenlediği oturumda toplanan materyaller incelendi. Oturumun sonuçları basına ve kamuoyuna bildirildi: “Oturumlara katılanlar, köyü ele geçirme operasyonu sırasında hava saldırıları ve ağır topların kullanıldığına ilişkin haberlerin doğru olmadığı sonucuna vardılar. Ayrıca Komisyon’un elinde kundaklama, yağma ve ölümlerle ilgili çok sayıda yazılı ifade, tanıklık ve şikâyet bulunmaktadır. Bu eylemler siyah maskeli ya da başlarına siyah bantlar bağlanmış ve standart dışı üniformalar giymiş kişiler tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu olaylara ilişkin materyaller, cezai soruşturma açılması amacıyla Başsavcılığa gönderilmiştir.”
* MVD, 1946 yılında Halk Komiserliklerinin Sovyetler Birliği Bakanlıklarına dönüştürülmesi reformu sırasında NKVD’nin halefi olarak kurulmuştur.
“Memorial Human Rights Center, By All Available Means: the Russian Federation Ministry of Internal Affairs Operation in the Village of Samaşki: April 7-8, 1995, Moscow, 1996” isimli raporun bir kısmının tercümesidir.
Orijinal Metin Linki: https://casebook.icrc.org/case-study/russian-federation-chechnya-operation-Samaşki (Erişim Tarihi: 07/04/2024)
Çeviren: Mustafa Burkay Erdoğan
