Dağıstan: 2018’de neler oldu, 2019’da neler bekleniyor
2018 yılında Dağıstan’da ana gündem bürokratlara yapılan yolsuzluk operasyonu oldu. Vasilyev geçici başkanlık ile başkanlık koltuğunu aldı, Khabib Nurmagomedov ise ahlak savaşçısı oldu.
Kavkaz-Uzel.eu ajansının raporuna göre Dağıstan’da 2018 yılında 18’den fazla üst düzey bürokrat tutuklandı. Sadece bürokratlarla kalınmadı onların yakın ve uzak akrabaları da yolsuzluk skandallarının figüranları oldu. Dağıstan’ın yeni başkanı Vasilyev, Moskova’dan eli boş dönmedi. Vasilyev’in arkasından Dağıstan’a gelen Moskovalı savcılar, polisler ve istihbaratçılar Dağıstanlı bürokrasiye adeta savaş ilan etti. İlk olarak Mahaçkale Belediye Başkanı Musa Musayev tutuklandı. Onun arkasından Mahaçkale Belediyesi’nin başmimarı olan Mogomedrasul Gitinov’a kelepçe takıldı. Mahaçkale Belediyesi’nden başlayan kelepçe karnavalı Dağıstan’ın yerel hükümetine kadar yansıdı. Başbakan Abdusamad Gitinov ve onun yardımcıları Şamil İsayev ile Rayudin Yusupov tutuklandı. Hükümetin kayıpları eski eğitim bakanı Şahabas Şahov ile devam ederken Federal Antimonopoli Komitesi Dağıstan Şube Müdürü Kubasay Kubasayev diğer bürokratlara eşlik etti.
Tutuklamalar hızla devam etti ve yerel hükümet başkan yardımcısı Ramazan Aliyev görevden alınarak tutuklandı. Yine eski sağlık bakanı Tanka İbragimov ev hapsine mahkum oldu. Bakanlardan eski gayrimenkul bakanı İbragim Kazibekov evinde yapılan arama sonrası kayıplara karıştı. Kavkaz Uzel’e bu konuda yorum yapan Çernovik gazetesinin genel yayın yönetmeni 2018 yılında yapılan yolsuzluk kampanyasının en verimli kampanya olduğunu söylemişti. Gadjimurat Sagitova’a göre post- Sovyet dönemin en verimli yolsuzluk kampanyası 2018 yılında yapıldı. Daha önceleri yolsuzlukla mücadele sadece laftan ibaretti, bu sefer gerçek icraatlar ön plana çıktı.
Dağıstan’da üst düzey bürokratlar darbe yerken Dağıstan dışındaki Dağıstanlı iş adamları da görmezden gelinmedi. Böylece Ziyavutdin Magamedov ve kardeşi Magamed Magamedov’un sahibi olduğu SUMMA şirketler grubuna karşı operasyon yapıldı. Rusya geneli SUMMA’ya ait şirketlerin ofisleri arandı Magamedov kardeşleri ise tutuklandı. Savcılık Magamedov kardeşleri organize suç örgütü kurarak devleti dolandırmakla suçladı. Suçlamaya göre Magamedov kardeşler, Rusya Federasyonu’nu 2.8 milyar rublelik zarara uğrattı. Magamedov kardeşlere karşı yapılan operasyon Dağıstan halkının içinde farklı tepkilere neden oldu. Kavkaz Uzel’in haberine göre Dağıstan’da halk Magamedov kardeşlere sahip çıkarak onlara haksızlık yapıldığını düşünmekte.
Rusya’da başlayan Dağıstanlılara karşı yolsuzluk operasyonları Fransa’da devam etti. Dağıstan’ın Derbent şehrinden olan Suleyman Kerimov, Fransa’da tutuklandı. Tutuklanma sebebi kara para aklama olan Kerimov, Moskova’nın ve üyesi olduğu Rusya Federasyonu’nun parlamento üst kanadı senatosunun sahip çıkması sonucu serbest bırakıldı. Ana vatana dönen Kerimov Dağıstan’ı ziyaret ederek Derbent şehrine 5 milyar ruble yatırım sözü verdi. Derbent şehri Azerbaycan sınırında bulunan turistik bir kent. Resmi verilere göre 2000 yıl, diğer iddalara göre ise 5000 yıl tarihi geçmişi olan Kafkasya’nın efsane şehirlerinden birisi. Kerimov 5 milyar ruble yatırım sözü vermesiyle Derbent’in belediye başkanlığına Kerimov’un yardımcısı olan Hizri Abakarov seçildi. Belediye başkanını da kendi takımından seçtiren Kerimov, Derbent’te havalimanı yapacağının da sözünü verdi.
Mahaçkale ve Derbent sonrası öne çıkan Dağıstan’ın bir diğer önemli şehri Kızılyar. Şehrin belediye başkanı Andrey Vinogradov, Kuzey Kafkasya Askeri Mahkemesi tarafından 15 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Vinogradov belediye başkanlığı yaparken teröre destek ve kendi yardımcısı olan Vasiliy Naumoçkin’i öldürmeye teşebbüs etmekten suçlu bulundu. Vinogradov’un akrabası olan RF Dağıstan bölgesel emekli kurumu başkanı Murtazaliyev de aynı olaydan dolayı aranmakta ve dört yıldır akıbeti bilinmiyor. Fakat mahkemenin yayımladığı belgelerde Murtazaliyev’in ismi yer almıyor.
Bürokratlar ve oligarşinin devletten darbe üstüne darbe yediği Dağıstan’da gündem sadece yolsuzlukla devam etmedi. Dağıstan’da çobanlık yaparken güvenlik güçleri tarafından infaz edilerek terörist ilan edilen Gasanguseynov kardeşlerin acılı babası Murtazali Gasanguseynov, hakkını aramak için birçok eylem yaptı. Vasilyev ile buluşmak için attığı bütün adımlar boşa çıkarken Murtazali Gasanguseynov’a cevap içişleri bakanından geldi. Dağıstan İçişleri Bakanı Abduraşid Magamedov, kardeşlerin katledilmesinde yerel polislerin suçu olmadığını söyledi. Gasaguseynov kardeşlerin babası hakkını aramaktan vaz geçmedi ancak Dağıstan’da terörle mücadele adı altında operasyonlar devam etti. Bu rapor yazılırken çobanlık yapan kardeşlerin katilleri bölgeye gönderilmiş Rus polislerin olduğu ortaya çıkmaya başladı. Dağıstan başkanı Vasilyev olayın trajik bir kaza olduğunu söylemişse de olayın arkasında Rus emniyeti özel harekatçılarının olduğunu dile getirdi. Fakat üst düzey bürokratların açıklamalarına rağmen genç kardeşlerin katilleri henüz bulunmuş değil.
Dağıstan’da eski yıllara nazaran azalan silahlı eylemlere rağmen bu tarz olayların tam bitmediğini haber akışından izlemek mümkün. Rus güvenlik güçleri, Dağıstan’da DAEŞ karşıtı olarak belirttikleri operasyonlara hızla devam etmekte. Operasyonlar devam ederken yine genç Dağıstanlıların güvenlik güçleri tarafından kaçırılmaları da söz konusu. Son olay Dağıstan’da kaçırılan sekiz kişinin Çeçenya’da iki araç içerisinde katledilmesi ile yaşandı. Kaçırılan gençlerin yakınları kaçırılma anlarını içeren görsel ispatların bulunduğunu ve şahitlerin de olduğunu iddia etmesine rağmen kaçırılan şahıslar DAEŞ elemanları olarak Çeçenya’nın Gudermes şehrinin kırsalında öldürülmüş olarak bulunduğu polis kayıtlarına geçmiş bulunuyor. Ancak bu konuda bir soruşturma açılmış değil.
Dağıstan’ın 2018 yılına ait Rusya Federasyonu İstatistik Kurumu ROSSTAT verilerine göre işlenen suç tablosunu rapora eklediğimizde Dağıstan’ın 2018 yılı yolsuzluk ve terör suçlarında yoğun olduğu görülmekte.
2018 yılında Dağıstan’da işlenen suçlar tablosu:
| Dağıstan Cumhuriyeti İstatistik verileri Ocak-Eylül 2018 ROSTAT verileri | |
| 100.000’lik nüfusa göre uyuşturucu madde ile ilgili suç oranı | %61 |
| 100.000 nüfusa göre yasa dışı silah taşıma ve pazar- lama suç oranı | %34 |
| 100.000 nüfusa göre top- lam işlenmiş suçlar | 390 |
Bununla birlikte Dağıstan, 2018 yılında dünya gündemine Khabib Nurmagamedov’un İrlanda asıllı UFC sporcusu Conor McGregor’u yenmesi ile tekrar gündem oldu. Dünya Dağıstan’daki yolsuzluk ve terör eylemlerine fazla kulak vermezken Nurmagamedov’un ABD’deki zaferini uzun süre konuştu. Khabib ise memleketinde hem şampiyon hem ahlak koruyucu hem de muhafazakar genç nesile örnek olacak isim olarak algılandı. Nurmagamedov kendisi de Müslüman ve dindar bir Dağıstanlı sporcu olarak dünya tarafından tanındı.
ABD’de McGregor’u yendikten sonra Müslüman sembolü olan sağ elin gösterge parmağıyla Allah tektir işareti yapan Khabib dünya genelinde de ılımlı İslam’ın sembolü sayılıyor. Rus İslam’ın simgesi olarak öne çıkan Khabib, Dağıstan’da LGBT içerikli olarak algıladığı Kore gençlerinin hayatını anlatan filmin sinemalarda gösterime girmesine ve sahnede ahlaksız hareketler yapan Rusya’nın ünlü Hip Hop yıldızlarının konserlerinin Dağıstan’da gösterimine karşı çıktı. Khabib’in fanları oldukları iddia edilen gençler ise Dağıstan’da konser planlayan Rus sanatçıları sosyal medya üzerinden tehdit etti. Sosyal medyadaki bu kitle tarafından istenmeyen organizasyonlar da güvenlik nedeni ile iptal edildi.
Dağıstan ekonomik açıdan 2018 yılını çelişki içerisinde geçirdi. Rusya geneli olduğu gibi Dağıstan’da da benzin fiyatlarına yapılan zamlar sıkça gündem oldu. Rusya’da yapılan emekli reformu Dağıstan’da da yankı buldu. Sokaklara protestocuların dökülmesine sebep olmasa da yerel basında ve sosyal medyada oldukça fazla konuşuldu.
Dağıstan’ın gündeminde DAEŞ’e katılan militanların ailelerinin Kadirov tarafından Irak ve Suriye gibi ülkelerden geri getirilmesi de vardı. Halkı ikiye bölen bu durum bazı kesimler tarafından sevinçle karşılanırken seküler kesim tarafından ise kınandı. Çeçenyalı kadın militanlar Çeçenya’da ceza almaz iken Dağıstan’a dönen kadınlar çocuklarından ayrılarak hapis cezasına çarptırıldı.
2018 yılındaki en önemli gelişme Dağıstan için Moskova’nın gönderdiği vali tarafından halkı sömüren yerel elitlerin temizlenmesiydi. Terör olayları ikinci hatta üçüncü plana gerilirken yolsuzlukla mücadelede ön plana çıkan Dağıstan’da olumsuzlukların üstünü örten Khabib Nurmagamedov’un şampiyonluğu oldu. Kremlin nihayet Dağıstanlıların sesini duydu ve az da olsa Dağıstan’da düzene önem vermeye başladı. 2019 yılında ise Dağıstan’da öne çıkacak gündem Çeçenya ile sınır paylaşımı ve yolsuzluk mücadelesinden ekonomik kalkınmaya geçiş olacak gibi gözüküyor.
Dağıstan’daki Türkler: Nogaylar ve Kumuklar
Kafkasya’da etnik cumhuriyetleri olmayan iki türk kabilesi var. Nogaylar ve Kumuklar. Kumuklar, Dağıstan ve Çeçenya sınırları dahilinde yaşamakta, Nogaylar ise Çeçenya, Dağıstan, Stavropol cumhuriyetlerinde dağınık köylere sahip. Her iki etnik kimlik Türklerin Kafkasya temsilcileri olarak da kabul ediliyor. Karaçay-Balkarlar karma da olsa devlet oluşumlarına sahip iken Nogay ve Kumuk halkı hiçbir yönden siyasi özerkliğe sahip değil. Dağıstan’da yaşayan Kumuk Türklerinin bu duruma isyan etmesi ve ilçe bazında olsa bile siyasi özerklik girişimleri sürekli boşa çıkmakta.
Dağıstan’da yaşayan Kumuklar özerkliğin olmamasını dile getirmeye çalışırken kendilerine ait olan yerleşim ve hayvancılık arazilerinin yerel hükümet tarafından Avar ve Lak olan dağlı Dağıstanlılara dağıtılmasından şikayetçi. Mahaçkale civarı maddi değeri yüksek olan yerleşime uygun toprakların Kumuklara sorulmadan dağlık bölgelerden gelenlere dağıtılması geniş toprak kavgalarına ve Kumukların protestolarına neden oluyor. Bu toprakların kendilerine ait olduğunu Dağıstan’ın kuruluşunda kendilerinin ve Türklerin önemini vurgulamayı amaçlayan Kumuklar burada Kafkas Ordusu’na ait anıt da inşa etti. Söz konusu anıt ilk önce yıkılmak istendi ancak daha sonra üstünde yazı olan tabela sökülerek başka bir tabela ile değiştirildi. Kumukların bu durumu protestosu ise sonuçsuz kaldı.
Kumukların asıl talihsizliği Rusya’nın bölgede güttüğü anti-turancı politika. Türkiye, Azerbaycan veya Kazakistan gibi Türki devletlerden yardım talep edildiği takdirde Rusya tarafından yanlış anlaşılmaya müsait bir ortam olduğu için Türki devletler de Kumukların sorunlarına sessiz kalmakta. Bu bakımdan bölgesel konularda eşit şartlardaki diğer halklara olduğu gibi Moskova’dan destek alması gereken Kumuklar hem kültürel hem siyasal anlamda bu eşitliğin eksikliğini oldukça fazla hissetmekteler.
Özerkliklerinin olmaması dil eğitimi başta olmak üzere kültürün de kaybolmasına ve genç kuşağın hızla asimile olmasına neden oluyor. Dağıstan, Çeçenya ve genel olarak Kafkasya’dan federal merkeze doğru göç eden genç Kumuklar büyükşehirlerde örgütleniyor olmasına rağmen bu örgütlenmeyi dil eğitimi ve kültür programlarının dışına taşıyamıyor.
Nogaylar ise çoğunlukla Stavropol sınırları dahilinde yaşamakta oldukları için dini baskıyı daha yoğun hissetmekte. Köyleri hızla boşalan Nogaylar, Kumuklar kadar asimile politikasına karşı koyamıyor. Bu durumda gençlerin din üzerinden asimile politikalarına karşılık verme çabaları siloviklerin anti- terör operasyonları ile engelleniyor. Kafkasya’da yaşayan Türklerin sorunları günümüzde gündem olmadığı gibi çözüm üretme aşamasına geçilmesi de oldukça derin analiz ve bir o kadar da siyasi güç gerektiriyor.
Kaynak: 2018 Kafkasya Raporu – Ajans Kafkas
