Moskova destekli kutlamalar tarihi yeniden yazma girişimi olarak reddedilirken yüzlerce yıl önce meydana gelen olaylar güncel siyasi bir sorun halini alıyor.
Nalçik/Maykop – Çerkesleri Rusya’nın egemenliği altına sokan 16. yüzyıldaki bir antlaşmayı anmak için Kuzey Kafkasya’da bir sürü resmi kutlamalar düzenleniyor; fakat bu durum kutlamaların tarihi bir alay olduğunu belirten Çerkesleri kızdırdı.
Eylül ayından Çerkes nüfusu barındıran üç özerk cumhuriyet Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes ve Adıgey “Çerkes halkının Rusya’ya gönüllü katılımını 450. yıldönümünü” anmak için ulusal kutlamalar düzenlediler. Kutlanan olay 1557’de Kabardey prensi Temruk İdarov ile Rus Çarı Korkunç İvan arasında kurulan bir ittifak. Çar, prensin kızı Guaşaney ile evlenince ittifak daha da pekişti. Moskova kutlamalar için büyük meblağlar tahsis etmiş durumda. Kutlamalar, yeni binalar ve yol bakımları için Kabardey-Balkar’a yaklaşık 24 milyon dolar, Adıgey’e ise 8 milyon dolar tahsis edildi.
Üç günlük kutlamalar sırasında Kabardey-Balkar’ın başkenti Nalçık’ta konserler ve sergiler düzenlendi, yeni bir tiyatro açıldı ve devlet başkanı ile ekibi halkla bir araya geldi. Adıgey ve Karaçay-Çerkes’deki kutlamalar ise daha mütevaziydi. Adıgey Devlet Başkanı Aslan Thakuşinov tarihin tartışmalı olduğunu kabul ediyor ama bunun “pek ciddi olmadığını” söylüyor. Thakuşinov, “Tarihi galip taraf yazar ve zaman ilerledikçe geriye dönüp bakmamamız gerekir. Tarihi gerçekliğe ihtiyacımız var ama yeni bir tarih yazmalıyız. Bu Adıgeyliler (Çerkesler) ile Ruslar arasında dostluğu temsil edecek kutsal bir olay olacak. Sonsuza kadar Rusya ile birlikte olduğumuzu tekrar dile getireceğiz” dedi.
Çerkes tarihçi ve hak savunucularına göre tarihte sadece bu olayı dikkate alma özellikle Rusya’nın Çerkeslere karşı giriştiği emperyalist savaşlar gibi önemli olayları karanlıkta bırakıyor. Onlara göre ittifak olarak lanse edilen olay aslında iki lider arasından sadece kendi dönemlerinde geçerli olan bir pakt olup halkları arasında uzun yıllar devam eden düşmanlık göz önüne alındığında 19. yüzyıl Kafkas savaşlarına sebep oldu. Adıgeysk kentinde bulunan Adıge Khase hareketinin milliyetçi başkanı Alia Tliapa “Yalanlar dostluk için sağlam bir zemin olamaz” diyor. Tliapa, “Eğer 450 yıl önceki olay gönüllü katılım ise bu Rus-Çerkes savaşının bir özgürlük mücadelesi değil çara karşı yapılmış bir isyandır ve Rus askerlerinin Kafkasya’daki eylemleri kendi topraklarında isyancı güçleri bastırmak için yürüttüğü terörle mücadele operasyonu olur” dedi.
Rusya’ya “gönüllü katılım” fikrinin kaynağı Sovyet dönemine dayanıyor. 1957’de “400. yıldönümü” Adıgey’de gösterişli bir şekilde kutlandı ve yerel başkent Maykop’un kent merkezinde “Sonsuza kadar Rusya ile” anıtı dikildi. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra başlayan Yeltsin döneminde Rus olmayan grupların imparatorluğa fetihle değil de gönüllü olarak katıldığı tarzındaki tarihi yorumlar gözden düştü. 1996’da toplanan Adıgey ve Moskova’dan akademisyenler 1557 antlaşmasının iki eşit taraf arasında yapılmış geçici bir birliktelikten başka bir şey olmadığı dile getirdiler. Yıldönümünü kutlama ve dolayısıyla eski tarihi görüşe dönüş kararı geçen yıl alındı ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından da onaylandı. Karar, Çerkes derneklerinin 19. yüzyıl savaşını bitiren öldürme ve sürgün etme olaylarının “soykırım” olarak kabul edilmesi için başlatılan bir kampanya ile aynı zamana denk geldi. Çerkes dernekleri aynı zamanda 2014 Soçi Kış Olimpiyat Oyunları’nın tanıtım şekline de tepki göstererek bölgenin yerli halkı olarak kendilerini tarihten sildiğini belirtiyorlar.
“Çerkesya’nın Rusya’ya gönüllü katılımı’ kutlamaları Kafkasya’nın yerel halkı Çerkeslerin Rusya tarafından soykırıma maruz bırakılmalarıyla ilgili gerçeği ortadan kaldırmak amaçlıdır” diyen Adıgey Çerkes Kongresi Başkanı Murat Berzeg, “Yetkililerin Sovyet dönemi mitlerine geri dönüşü, yollarını kaybettiklerini ve sorunu ele almak için hazır olmadıklarını gösteriyor” diye ekliyor. Berzeg sözlerini şöyle tamamlıyor: “Halklar arasında dostluğu pekiştirmenin en iyi yolu tarihi bir gerçek olarak Çerkes soykırımının tanınması ve kendi topraklarında çok fazla acı çeken bir halkın rehabilite edilmesidir.”
Mayıs ayında Çerkes Kongresi, Kafkas savaşında ölenleri anmak için Adıgey’de bir yürüyüş düzenledi ve “katılım”ın Rusya ile Çerkesler arasında bir “askeri ve siyasi” ittifak olarak ifade edilmesi gerektiği çağrısında bulundu. Buna karşılık bir jest olarak yerel yetkililer “gönüllü katılım”dan ziyade “ittifak” kelimesini daha çok kullanmaya başladı.
Kabardey-Balkar’da ise durum cumhuriyete iki terimli adının diğer yarısını veren Balkarların boykotuyla daha da karmaşık bir hal aldı. Balkar temsilcileri Rusya’ya 180 yıl önce katıldıklarını ve kendi kutlamalarını gelecek mayıs ayında düzenleyeceklerini söylediler. Yerel siyasetçiler ise tartışmaları önemsememeyi tercih ediyorlar. Kabardey-Balkar Parlamento üyesi Fuad Yefendiyev, “Kimin ne zaman Rusya’ya katıldığı önemli değil. Hepimiz aynı ülkenin vatandaşıyız ve ancak milli kıyafetlerimizden sıyrılırsak barış ve uyum içinde yaşarız” diyor.
AD/FT (Ajans Kafkas)
Azamat Bram’ın IWPR’da (Kafkasya Haber Servisi No. 413, 5 Ekim 2007) yayımlanan yazısını Ajans Kafkas Türkçeye aktardı.
Marina Marşenkulova – Azamat Bram
