NATO tarihi Lizbon zirvesinde adını koymadan yeni düşmanlar bellerken, eski düşman Rusya ile işbirliğinde yeni bir eşiğe geldi. Müstakbel güvenlik konseptinde Rusya ‘ortak’ olarak anılırken somut işbirliği alanı olarak Afganistan iki kampın kesişme noktası haline geldi. Zirvede Türkiye, İran’ın potansiyel hedef olarak belgelere girmesini engellese de yeni kalkan projesini asıl şekillendiren itici güç son iki yıllık süreçte Rusya oldu.
Eski ABD Başkanı George W. Bush’un Çekya ve Polonya’ya kurmak istediği kalkan projesi, halefi Barack Obama’nın elinde bir ayağı Türkiye ve Doğu Avrupa, diğer ayağı denizler olan genişletilmiş bir NATO projesine dönüştü. Bu dönüşümde Rus etkisinin önemi büyük.

Sarkozy haklı

İlk planın Rusya’ya karşı olduğunu varsayan Moskova, Avrupa’daki Rus toprağı Kaliningrad’a yeniden füzeleri yerleştireceği tehdidiyle hesapları bozmuştu. Ruslar, TU-95 uçaklarıyla ABD üssünün bulunduğu GUAM’a uçup Amerikalılara caka satma geleneğini dirilterek gerekirse Soğuk Savaş zırhlarını kuşanacağı mesajı vermişti. Kalkanın NATO şemsiyesine taşınması, radar ve füzelerin konuşlanmasında Rusya’nın eski düşmanlarının merkez olmaktan çıkarılması, sistemin uzun menzilden kısa ve orta menzilli bir konsepte dönüştürülmesi hedefin Rusya değil İran olacağı tezini güçlendirdi. Bu da Rusya ile işbirliğinin yolunu açtı. İttifakın ‘Doğrucu Davut’u Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy’nin “NATO’nun kamuya açıklanan belgelerinde hiçbir isim yer almıyor ama biz kediye kedi deriz, bugünün füze tehdidi İran’dır” çıkışı bu noktada önemli. Zirvede NATO, Moskova’ya kalkana katılma daveti çıkarırken Rusya da açık çek verdi. Ama Rusya’nın katkısının projeye katılma değil kendi sistemini ilişkilendirme şeklinde olması öngörülüyor.

Radar ortaklığı mümkün

Rusya, daha önce Polonya ve Çekya’ya kalkanı engellemek için Azerbaycan’daki Gebele üssünü birlikte kullanmayı önermiş, Bush teklife burun kıvırmıştı. Gebele’deki Rus radarı 6 bin km menzile sahip. Fakat taraflar olası işbirliğini radar paylaşımından öteye taşımaya hazır değil. Rusya’nın ittifaka katılması ihtimali üzerine beyin jimnastiği yapılsa da NATO, şimdilik Rusya’yı ‘tekin’ bir ortak olarak yanında tutmaktan yana ve üyeliği telaffuzdan imtina ediyor. Bunun nedeni; Rusya, NATO’ya girdiğinde ittifakın korumak durumunda olduğu sınırlar Çin ve Hindistan’a dayanıyor. İkincisi Rusya, potansiyel savaşlar barındıran bir çevrede oturuyor. Ayrıca Rusya’nın NATO temsilcisi Dmitri Rogozin’in dediği gibi “Rusya’nın NATO’ya ihtiyacı yok. Bağımsız olarak tehditlere karşı koyabilir.”
Yakınlaşma, tarafların Soğuk Savaş’ın izleri üzerinde yükselen tek taraflı güvenlik konseptlerini terk edecekleri anlamına gelmiyor. Zira Rusya, eski SSCB ülkeleriyle Ortak Güvenlik Anlaşması Örgütü’nü etkili bir savunma paktına dönüştürmeye çalışıyor. NATO’nun 1999’da Kosova savaşına müdahalesi ve 2008’de Kafkasya’daki savaşta takındığı tutum nedeniyle Rusya rezervlerini koruyor. Rusya’nın tercihi ittifakın uzatmaları oynamadan tarihe gömülmesi. Duma Uluslararası İlişkiler Komitesi Başkanı Andrey Klimov’un “21. yüzyılda böyle bir örgüte yer yok” sözleri Rusya’daki hakim görüşü yansıtıyor.

Gürcistan artık önemsiz

Rusya-NATO ilişkilerinin önündeki önemli sorunlardan birisi Gürcistan’ın ittifaka üyeliğiydi. 2008’de Gürcistan’ın Güney Osetya’ya saldırarak Kafkasya’da çıkardığı savaş Rusya ile NATO’yu bir kez daha karşı karşıya getirdi. Savaş NATO ile ilişkileri gerse de asıl Tiflis’in NATO üyeliği şansını soldurdu. Bush yönetimiyle neredeyse her hafta telefonda görüşebilen Gürcistan Devlet Başkanı Mihail Saakaşvili, Barack Obama’dan yüz göremedi. Obama, Saakaşvili ile ilk görüşmesini iki yıl sonra Lizbon’da yaptı. Obama bu görüşmeyi Rusya Devlet Başkanı Dmitri Medvedev’le paylaşırken dışarıya yansıyanlar, Gürcistan’ın artık ilişkilerin yönünü etkileyecek önemde olmadığını gösterdi. Rusya’nın Abhazya ve Güney Osetya’yı tanıma kararında bir milim sapma olmadığı halde NATO ile yakınlaşma da bunun temel göstergesi. Hemen öncesinde NATO Parlamenter Asamblesi’nde geçen kararda Rusya’nın Abhazya ve Güney Osetya’da işgalci olduğundan bahsedilmişti. Ama bu keskin mesaj, Lizbon’da NATO koridorlarında karşılık bulamadı.

Asıl direnç ABD’den

Moskova-Washington ilişkilerinde dolayısıyla Rusya-NATO ilişkilerinde Soğuk Savaş modundan çıkmaya karşı asıl direnç Ruslardan değil Amerikalılardan geliyor. Bu çerçevede Amerikan Kongresi, Rusya ile ticari ilişkileri kısıtlayan 1974 tarihli Jackson Vanick yasasını iptal etmiş değil. Rusya ile yeni bir başlangıcın en önemli göstergesi olarak takdim edilen nükleer silahların indirimi anlaşması Yeni START da henüz ABD Kongresi’nden geçemedi. Kremlin’in anlaşmayı Duma’dan geçirmek için hiçbir sorunu yok. Onay sürecinin eş zamanlı olması konusundaki mutabakat gereği Rusya, ABD’nin adımını bekliyor.

***

Afganistan’da ortaklık

Sovyetler için bataklık olmuş Afganistan, NATO ile Rusya’nın çıkarlarının çakıştığı yer olarak öne çıktı. İslamcı militanizmin Asya steplerinden sorunlu özerk bölgelerine taşmasını istemeyen Rusya, NATO’ya Afganistan’da omuz vermeyi kabul etti. Rus hava sahasını sivil sevkiyat için kullandıran Rusya, demiryoluyla silah dışındaki malzemenin taşınmasına geçit verdi. Yeşil ışık yakılanlar arasında zırhlı araçlar da var. Rus rotası, Afganistan’dan çıkış için de kullanılacak. Rusya, Afganistan’da uyuşturucu ile mücadele eğitimi için ikinci bir merkez açacak, NATO’ya 20 adet Mi-17 helikopteri verecek ve pilot eğitimine katılacak

RADİKAL

http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=RadikalYazar&Date=22.11.2010&ArticleID=1029669