Ramzan Kadirov, Çeçenya başkanı. Gücü Moskova’dan menkul. 11 yıl önce Rusya Çeçenya’yı ikinci kez işgal ettiğinde direnenler için “Tuvalete tıkıp üzerlerine sifon çekin” diye emir buyuran Rus lider Vladimir Putin’in sifoncusu. Yıllarca kafa ezme işinde Putin’i aratmadı. Bağımsızlık yanlısı ‘asilerin’ sayısı kendi ifadesiyle 70 kişiye indirildi. Doğrusu direniş tüm Kafkasya’ya ihraç edildi, demir yumruğun gücüyle… Şimdilerde zorbalığı başka alanlara taşımanın derdinde; Kendi gücünü hissettireceği sosyal alanlar inşa ediyor. Camiler bunların başında geliyor.
Okul ve kamu dairelerinde başörtüsü zorunluluğu birkaç yıldır gündemde. Son bir iki aydır da Gudermes ve Caharkale’de başı açık kadınlara ‘paintball’ silahıyla boya atan ‘gizli görevliler’ türedi. Camları karartılmış İçişleri Bakanlığı’na ait araçlarla gelen zorbalardan birinin elinde kamera ötekinin elinde paintball. Biri saldırıyor, diğeri kaydediyor. Vaka sayısı 10. Fail meçhul. Ama olay sahipsiz değil. Kadirov 8 Temmuz’da Grozni TV’ye bakın ne diyor: “Kimin yaptığını bilmiyorum. Fakat onları bulursam şükranlarımı sunarım. Benim iznimle yapsalardı bile bundan utanç duymazdım.” Aynı röportajda insan hakları savunucularını da ‘Halk düşmanı, devlet düşmanı’ diyerek sustalı adamlarına açık hedef yapıyor. Tam da bir tarafıyla Rus, diğer tarafıyla Çeçen, her bir faili meçhulün cesurca izini sürmüş, kaçırılan her bir insanın peşine düşmüş hak savaşçısı, Çeçen vicdanının simgesi Natalya Estemirova’nın katledilişinin yıldönümünde… Natalya bütün mağdurların, tehdit edilmişlerin, korkutulmuşların gören gözü, işiten kulağıydı.
Bundan iki gün önce, 6 Temmuz’da Putin, Kislovodsk’ta yerel liderlere konuşuyordu. Putin, 11 yıl önceki Putin değildi. Silahlara veda diyen ‘barışçı’, 5 zirvede kayak ağından söz eden ‘yatırımcı’, 400 bin kişiye istihdam vaat eden ‘devlet baba’, hâlâ dağlarda kalan direnişçiye acıyan bir ‘müşfik’… Tanklar üzerinde değil sivil stratejiyle gelen bir Putin; sahte ya da gerçek, zaman en iyi turnusol kâğıdı. Fakat ne değişir ki, varsın barış adamı olsun; Aynı toplantıda Putin’in diğer liderlere ‘rol model’ olarak övdüğü Kadirov’un ayağında patronundan kalma postallar var. Postallar malum da asıl derdim kafasındaki takkeyle…
Kremlin’in Kadirov’u Çeçenlere lider olarak kabul ettirmek için güttüğü politika çok çarpıcı. Takke bu yüzden önemli. Kadirov’un öldürülen babası anısına kurulan Ahmet Kadirov Vakfı hayır işinde Kremlin’in paravanı. Avrupa’nın en büyük camisi Caharkale’de bu vakıf aracılığıyla yaptırıldı. Kaynak Çeçenlermiş gibi herkes vakfa duacı! Türk mimarların eliyle yükselen benzeri camiler cezp ediyor, etkiliyor, Kadirov’a saygıyı artırıyor. Kadirov bir yanıyla şiddetli bir lider, bir yanıyla muttaki; Mihrapta imam, imamın sağında kamet getiren müezzin, zikir halkasında zâkir, huşuyla gözyaşı döken nâdim… Var gücüyle sufizmi diriltiyor, 140 küsur yıl sonra Kunta Hacı Kişiyev’in Kadiri halkasını genişletiyor.
Nakşilik İmal Şamil’le sona eren ‘gazavat’ döneminde, Rus işgaline karşı direnişin psikolojik kalkanıydı. Şamil’in teslim olmasıyla boşluğa düşen Çeçenleri teskin edense Kunta Hacı’nın kaderciliğiydi. Bugün onun öğretisi, Kremlin’in ‘Vahhabizm’ diye etiketlediği ve Arap savaşçılarla gelen selefi akıma karşı panzehir olarak Kadirov’un kazanında kaynatılıyor. Üstelik yeni Sufi uyanışın şansı büyük. Her şeyden önce daha yerel ve 1859’da Şamil’in teslim olduğu gün kadar kanatları kırılmış Çeçenler için hâlâ teskin edici. Müzik ve dansın ritmiyle Kadiri zikri, Çeçenlere ‘ilahi’ bir Lezginka (sert oynanan dans) gibi geliyor. Bugün bayraktarlığını Kafkasya Emirliği’nin yaptığı ‘selefilik’ ise Çeçen örf ve geleneğini örseleyen bir hırçınlığa sahip. Putin de işlevinin farkında olmalı ki ekonomik krize rağmen cami bütçesinde tasarruf yapmadı. Ama unutulan şey tarihin tekerrürü: Zikir halkasına dizilenler eğer Çeçense, Kişinev’in pasifizmi bile kuşku nedeni. Ruslar ‘gazavat’ın panzehiri, deşarj aracı diye baktıkları zikir halkalarının isyan dalgasına dönüşmesinden korkup birkaç yıl sonra Kunta Hacı’yı Novgorod zindanına tıkmıştı. Çeçenler 1864’te şeyhin bırakılması için 4 bin kişilik zikir halkası kurmuş, Ruslar yaylım ateşiyle 200 müridi halkadan düşürmüştü. Putin, Çar 2. Aleksandır gibi ‘En iyi Çeçen ölü Çeçendir’ parolasından, ‘En iyi Çeçen zikreden Çeçen’dir’ çizgisine geldi. Ama tarih diyor ki bu çizgi elektrik yüklü…
Fehim Taştekin
