1992-1993 Abhazya Vatan Savaşı’nda Ruslan Ekba, Çerkes gönüllüler komutanıydı. Zaferin on beşinci yıl dönümü öncesinde Leon nişanı sahibi oldu. Kendisinin ifadesine göre, nişanı ‘ tarihi vatanına karşı hizmetinden ötürü’ aldı.
Ruslan Ekba savaştan sonra defalarca Abhazya’ya geldi, ancak buraya kesin olarak dönmesine polis olarak çalıştığı işi imkan vermedi. Ve ancak bir buçuk yıl önce emekli olduğunda Çerkesk’ten kesin olarak Sohum’a dönme kararı aldı. Bir yıl sonra buraya, Abhazya’ya ailesi de geldi.
Ruslan beş çocuk babası. Oğlu Kazbek Sohum polis okulunu bitirdi, bir Abaza ile evlendi, şimdi Rusya’da çalışıyor. Ruslan Ekba “Kanımız aynı, onu değiştiremezsin, bizler bir zamanlar Abhazya’dan Kuzey Kafkasya’ya gidenlerin torunlarıyız. Dedelerim Pshu’dan. Biz, Abhazların tüm güzelliklerini öğrenmeyi, Abhazlara da Abazinlerde olan tüm güzellikleri öğretmek istiyoruz. Ne de olsa biz aynı halkız” diyor.
Onun burada, Abhazya’da küçük çaplı bir girişimciliği var: Sohum sahilinde bir kafesi var, bunun dışında Merkez pazarında Ekba ailesinin, Ruslan’ın eşi ve kızının çalıştığı bir tezgahı var. Ruslan’ın eşi Marinetta “Biz kendimizi burada Çerkesk’tekinden daha iyi hissediyoruz. Çerkesk’te Abazinin iş bulması zor, burada ise istek olsun, problem yok. Üstelik Abazinlerin, Abhazya’da ev veya daire verilmediğinden ötürü kırılması günah. Tek bir Abazin geri çevrilmedi. Sadece gelmeli ve yaşamalı. Abazinler buranın ne kadar iyi olduğunu bilmiyorlar!” diyor.
Savaştan sonraki tüm yıllarda, Abhazların karşı karşıya kaldığı demografik probleminin hem Muhacir torunları, hem Abazinlerin -Abazalara en yakın halk- geri dönüşü aracılığıyla çözülmesi yönünde toplumsal karar varlığını koruyor. Yasama açısından, Abazinler Abhazlarla eşit ve hiçbir gecikme olmadan Abhazya Cumhuriyeti pasaportunu, şu ana kadar onlar burada tek bir gün yaşamamış olsalar bile alma hakkına sahip. Geri Dönüş Devlet Komitesi’nin bilgilerine göre, şu ana kadar 2011 Abazin Abhazya vatandaşlığı aldı. Ama onlardan ne kadarının gerçekten Abhazya’da yaşadığı belli değil, çünkü böyle bir istatistik yürütülmüyor.
Rusya’da otuz bin Abazin yaşıyor. Abazinler Karaçay-Çerkesk’te yaşıyor. Abazinler Kuzeybatı Kafkasya’ya yerleşen, Abhazların akrabası, yerli halk.
Geri Dönüş Devlet Komitesi Başkanı Anzor Mukba “Abazinler Abhaz milletimizin bir bölümü. Onlardan bir kısmı Kafkasya savaşları sonucunda Abhazya’dan gitmek zorunda kaldı, çoğunluğu Pshu ve Kranopolna’dan. Onlardan bir kısmı Türkiye’ye bir kısmı Kuzey Kafkasya’ya gitmek zorunda kaldı. Bunlar Kuzey Kafkasyalı Abhazlar. Biz zorla kimseyi çağırmıyoruz. Bizimle yaşamak isteyen, bizimle beraber devlet kurmak isteyen Abazini selamlıyor ve kabul ediyoruz” diyor.
Abhazya’ya gitmeye teşvik olarak devlet vatandaşlık dışında Abazinlere ücretsiz konut veya genellikle Batı Abhazya’da olmak üzere toprak veriyor. Gerçi Abazinlerin bir çoğu Gagra veya Sohum’a yerleşti bile. Şu anda bir uygulama olarak Abazinlere minimum tadilata ihtiyacı olan sahipsiz evler veriliyor.
Konutun satılmasını engellemek için Abazinlerle evin veya dairenin 15 yıl boyunca satılmaması konusunda anlaşma imzalanıyor. Sadece 15 yıl sonra insanlar kendilerine verilen taşınmazı amorti etme hakkına sahip oluyor. Kendi imkanları ile ev inşa edebileceklere devlet genellikle Oçamçira’da olmak üzere 15-
Geri Dönüş Komitesi Abazinlere konut işlemlerinde yardım ediyor, ama Türkiye’den geri dönenlerden farklı olarak maddi destek göstermiyor. Anzor Mukba, şu anda Abazinlere konut ayrılması konusunda taleplerin sıkılaştırıldığını, çünkü daire veya toprağın, burada kök salmak için değil sonradan satmak için alındığıyla ilgili birçok olay var. Geri Dönüş Komitesi Başkanı “Her bir kişinin önceden ne yaptığını inceliyoruz. Eğer birinin yalan söylediğini, evi başka amaçlar için aldığını hissedersek, anlaşmayı feshediyor ve bu dairelere başkalarını yerleştiriyoruz. Şimdi her birini uyarıyor ve sadece Abhazya’da sürekli olarak yaşayacakları kabul ettiğimizi söylüyoruz” dedi.
Ruslan Ekba’nın eşi Marinetta, ailesinin tarihi vatanına geri döndüğünde kendilerinin Geri Dönüş Komitesi olduğunu, Abazinlere ev sahibi olma konusunda kolaylıklar tanındığını bilmediklerini, bundan dolayı Sohum’da kendilerinin ev aldığını söylüyor. Marinetta “Daha sonra vatandaşlık işlemlerinde Anzor Mukba yardım etti, büyük kızımıza Komite Dranda kasabasında daire verdi, şu anda tadilatı yapılıyor” dedi.
Anzor Mukba, şu anda 12 kadar Abazin ailesinin Sohum’da kendi kiraladıkları evlerde yaşadıklarını ve Komitenin listesinde sırada olduklarını açıkladı. Onların hepsine konut verilecek. Mukba’nın ifadesine göre, problem çok, Abazinlere dairelerin verildiği Dranda’da evlerin tadilatıyla ilgili problemler çok. Bu açıdan devlet tarafından yardım imkanları da oldukça sınırlı.
Şu anda Abhazya’ya gerçekten, Karaçay-Çerkes’te durumu kötü olanlar dönüyor. Aminat Şarmat “Karaçay-Çerkes’te işimiz yoktu, bundan dolayı geldik. Biz burada evimizdeyiz, hiçbir rahatsızlığımız yok” itirafında bulunuyor.
Veteriner Habar Şarmat ailesi ile birlikte Abhazya’ya 2006’da Karaçay-Çerkes’in Krasnıi Vostok köyünden geldi. Habas’ın dört oğlu var. Sohum’da Şarmat ailesi bahçeli ev satın aldı. Maliyetini Geri Dönüş Komitesi ödedi. Abazin aile evin tadilatını kendisi yaptı, şimdi bu ev, ortasında mobilya fabrikasına özel siparişle yaptırılan büyük bir masanın olduğu (çünkü tüm aile toplandığında herkese yer olmalı ve sadece onlara değil misafirlere de yer olmalı) büyük salonu ile rahat bir ev. Şarmat ailesinin adaptasyon süreci o kadar başarılı oldu ki, ailenin reisi gururla ‘biz artık kök saldık’ diyor.
Tüm oğulları devlet inşaat şirketinde çalışıyor, çatı yapımıyla ilgileniyorlar. Büyük oğulları bu sene evlendi. Üç oğula Dranda’da Geri Dönüş Komitesi tarafından sekiz ve dokuzunca katlarda tadilata ihtiyacı olan daireler verildi. Habas, Çerkesk’e gittiğinde orada uzun süre kalamadığını söylüyor. Habas “ Akrabalarımı görüyorum ve Abhazya’ya dönüyorum, ev çekiyor” diyor.
Geri Dönüş Komitesi Başkanı Anzor Mukba’nın ifadesine göre, Abazin geri dönüşü sadece son beş yılda harekete geçti. Ancak ne Kuzey Kafkasya’dan Abazinlerin ne de ülke dışından muhacir torunlarının toplu taşınması söz konusu değil.
Abhazya’nın tanınmasının ardından ülkeye mülteciler -Rus, Yunan, Ermeni- dönmeye başladılar, onlar evlerini inşa etmeye çalışıyorlar. Mukba “Eğer onlar konut tapularını kaybetmedilerse veriyoruz. Onlara konutlarını geri verdiğimiz olaylar oldu” dedi.
Bir yıl önce Abhazya Devlet Üniversitesi’nden Profesörü Elver Ekba, Abazinlere adapte olma ve Abhazya’ya göç esnasında ortaya çıkan problemlerini çözme konusunda yardımcı olmaya yönelik ‘Abazara’ sivil örgütünü kurdu. Örgüt aynı zamanda kamu hayatına da katılıyor, Karaçay-Çerkes’ten ressamların sergilerini, konserler organize ediyor.
Doksanlı yıllarda Rusya’da bilime talep yoktu, bilim adamlarının gayretleri kimse için gerekli değildi, fizikçi Elver Ekba da Stavropol Devlet Üniversitesi’nde bölüm başkanı ve Jeofizik Merkezi müdürü iken Abhazya’ya yerleşme kararı aldı. Ve şu anda bundan pişman değil. Profesör Ekba “Burada bana talep oldu. Burada bana çalışmam için tüm şartlar sağlandı. Abhazya’da üç kitabım yayınlandı, bunlardan biri Dzidzariya devlet ödülüne layık görüldü. En önemlisi manevi hava! Abazin ve Abhaz halkına hizmet ediyorum ve halklarımızın yakınlaşması için katkıda bulunuyorum” diyor.
Anzor Mukba, Abazinlerle ilgili şu veya bu, herhangi bir problem çıktığında bu örgütün temsilcileri ile istişare ettiğini söylüyor. Elver Ekba, Abhazya’ya yerleşen Abazinlere destek konusunda bir devlet programı oluşturulması gerektiğini düşünüyor. Bunun dışında, Abhazya’da Abazine geri dönüşçü statüsü verilmesi gerektiğini düşünüyor.
Örgüte göre aynı zamanda Geri Dönüş Devlet Komitesi konut sağlamalı, iş meselelerini çözmeli vs. Anzor Mukba sızlanıyor: Abazinlerle ilgili devlet programı çalıştırmak için ciddi paralar gerekli. Mukba “Biz henüz program oluşturacak kadar güçlü değiliz, ama bir yıl sonra devlet bu devlet programın üstesinden gelebilir, yani ele alabilir” tahmininde bulundu. Mukba, Abazinlere yönelik ‘resmi formülasyon yok’, onlar göçmen” dedi.
Bununla birlikte Mukba, Abazinlerin Abhazya’ya Türkiye’den geri dönüş yapanlara göre daha kolay alıştığına dikkat çekiyor. Onların hepsi Rusça konuşuyor, mantalite hemen hemen yerli Abhazlarla aynı, Türkiyeli Abhazlar için biraz daha zor. Onlar başka bir toplumda, başka bir sistemde yetiştiler.
Yani, Abazinlerin Abhazya’ya göçme süreci gelecekte geri dönüşün en reel unsuru olacak.
ÖZ/FT
Çegemskaya Pravda’da 20.10.2009’da yayımlanan bu yazıyı Ajans Kafkas için Özlem Güngör Türkçeye çevirdi.
Anaid Gogoryan
