Vaynakhların Kolektif Yardımlaşması: Belkhi
Vaynakh (Çeçen, İnguş, Tuş – Nokhci, Ghalghay, Batsuoy) kültüründe özgür, müreffeh,
tesanüt ve saygı kavramlarıyla donatılmış bir toplum karakterize edilmektedir. Bu kültürde
bireylerin maddi ve manevi yardımlaşmasına büyük önem atfedilmiştir. Yardımlaşmanın
herhangi bir ödül, zorunluluk gerektirmeden gönüllü olması öne çıkartılması gereken bir
tarafıdır.
Vaynakhlarda cömertlik, çalışkanlık, topluma faydalı olma bireylerden beklenen temel
davranışlardır. Bu beklenti sebebiyle Vaynklarda “Belkhi” kültürü gelişmiş ve toplum
tarafından desteklenmiştir.
Tüm toplumlarda yardımlaşma, dayanışma örneklerini tarih boyunca görmek mümkündür.
Buna karşılık Vaynakhlardaki “Belkhi” günümüzde devam ettirilmesi ile benzer yardımlaşma
örneklerinden ayrılmaktadır. Belkhi geleneğinin fonksiyonel değerinin azaldığı ya da arttığı
dönemler olmuştur ancak ortadan kalktığı görülmemiştir.
Belkhi kelimesinin kökeni hakkında çeşitli görüşler mevcuttur. Çeçence “болх” “çalışmak, iş
yapmak” kelimesinden türetilmiş olabileceği düşünülmektedir. Bir başka görüşe göre ise,
“Белхи = Бел + Хи” kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuş birleşik bir kelimedir. Бел – kürek
(demir kürek) anlamına gelirken, Хи ise su anlamındadır. Belkhinin bu anlamı düşünülünce
inşaatta yapılan yardım ilk akla gelenlerden biri olabilir. Ancak Belkhinin karşılığı sadece
inşaatta yapılan yardımlaşmadan ibaret değildir.
“Belkhi”nin semantik içeriği, gönüllü ve beklentisiz yardımdır. Belkhiye katılanlar sadece
akrabalar değil; komşular, arkadaşlar, tanıdıklar, aynı auldakilerdir (köy). Tarım, hayvancılık,
el sanatları üretimi, inşaat işleri (ev, kule, ahır, köprü, yol, vs.), düğün, cenaze gibi toplumu
ilgilendiren organizasyonlarda Belkhi gerçekleştirilmiştir. Bu yardımlaşma yapılırken
iş bölümü, davranış normları belirlenip sabitlenmiş ve yaşlı-genç nesil arasındaki iletişim
yoluyla günümüze ulaştırılmıştır.
Belkhiye toplumu oluşturan tüm paydaşlarca katılım sağlanır. İnsanların cinsiyetine,
becerisine, gücüne göre görev dağılımı yapılır ve bu yolla işlerin bir an önce bitirilmesi
amaçlanır.
Belkhide katılımcılarının iyi, dürüst ve vicdanlı bir şekilde çalışması beklenir. Çalışma,
gayret, iş yapma Vaynakhlarda övülmüştür. “Болх безар, наха веза” sözünde “Çalışmayı
seveni milleti (kavmi, insanlar) sever.” buna örnek gösterilebilir. Aksi durumlar ise çevre
tarafından ayıplanır.
Bilindiği üzere Vaynakh halkı tarih boyunca birçok zorluklardan da geçmiştir. Savaş,
soykırım, zulüm, zorbalıkların yanı sıra afet, hastalık, ölüm, çetin iklim koşulları gibi mücbir
sebeplerden dolayı yaşan zorlukların aşılması Belkhi ile bir nebze olsa da kolaylaşmıştır.
Örnek vermek gerekirse, 1944 Çeçen-İnguş Soykırımı sonunda 1957 senesinden itibaren vatanlarına dönen Çeçen-İnguşlar, Belkhi sayesinde seneler içerisinde kullanılamaz hale
gelen, getirilen evlerini onarmışlar, yıkılan evlerin yerine de yenilerini yapmışlardır.
Herhangi bir sebepten -özellikle ailenin geçimini sağlayan kişi hayatını kaybederse ya da iş
yapamaz duruma düşerse- akraba, tanıdık, komşu, aynı auldakiler aile ile ilgilenir ve
ihtiyaçları karşılanırdı. Köylüler, ihtiyaçları temin edilecek aileye yapılan yardım ailenin
evine ulaşana kadar sofraya oturmamışlardır.
Belkhiye katılım elbette zorunlu değildir ancak kimse de bunu reddetmemiştir. Belkhi
yapılırken herkesin ne kadar ve nasıl çalışması gerektiği daha önceden belirlenmiştir. İnsanlar
birbirleri ile dostça ve nazik bir üslup ile iletişim kurmuşlardır. Bir diğer taraftan ise Vaynakh
kültüründe Belkhi, ahlaki bir yükümlülük olarak kabul görmüştür.
İnsanlığın en değerli niteliklerinden olan yardımseverliğin toplumda tezahürü olan bu
etkinlikte insanlar hoş ve güzel zaman da geçirmişlerdir. Bir arada bulunmanın verdiği keyif
ile eğlenmişler ve adına “Ловзар – Lovzar” denilen düğünler tertip etmişlerdir. Belkhi bu
yönüyle özellikle gençlerin birbirlerini tanımasını ve kaynaşmasını sağlamıştır
Bütün bunların yanı sıra Belkhi asla kendiliğinden gelişen bir süreç, gelişigüzel yapılan bir
yardımlaşma etkinliği de değildi. Yukarıda da bahsettiğim gibi yüzyıllar içinde oluşan ve
sabitlenen kuralları olan bir yapıdır. Yardımı yapılan iş her ne ise, bu işten anlayan kişi süreci
yöneten, iş bölümünü yapan, düzenleyen konumda idi. Bütün süreçler neticesinde
değerlendirilen Belkhi, olumsuz tarafları tespit edilip düzeltilerek bugüne değin kusursuzca
gelebilmiştir.
Bugün ise, Belkhi geleneği hala devam etmektedir. Teknolojinin ilerlemesi, ekonomik
düzeyin gelişmişliği vs. sebeplerle geçmişteki gibi bütün işlerin bir arada yapılma imkanı ve
gerekliliği kalmasa da özellikle düğün, cenaze gibi etkinliklerde destek devam etmektedir.
Toplanıp ev sahibine organize şekilde yardım edilirken, kedere ve neşeye ortak olmak
Vaynakhların genetik kodlarından olmuştur.
Ловзар дац хIоьттинарг кху кертахь Iуьйрре,
Sabahın erken saatinde avluda(bahçe ,evin önü) kurulan düğün değil,
Белхий бу,белхий бу – попрпаран белхий.
Belkhi var, belkhi var- ev sıvama (çamur hazırlama) belkhisi.
Вуьсур вац юьртахо тIекхаьчча гуьйре,
Güz gelince köylü kalmaz,
Тхов боцуш – юьртахой баьхкина белхех!
Belkhiye gelip de çatısı olmayan.
Bazı Belkhi görüntüleri:
