Kafkasya Tarihçisi Moshe Gammer
Tel Aviv Üniversitesi Ortadoğu ve Afrika Tarihi Bölümü’nde profesör ve Kafkasya konusunda önde gelen uzmanlardan Moshe Gammer 16 Nisan 2013’te aramızdan ayrıldı. Profesör Gammer’e ölümünden altı aydan kısa bir süre önce lenf kanseri teşhisi konmuştu ve hastalığı sadece ailesi ve meslektaşları arasında birkaç kişi tarafından biliniyordu. London School of Economics’te ünlü bilim insanı Elie Kedourie’den modern Orta Doğu tarihi konusunda geniş bir eğitim aldı. Hocası Kedourie’ye ithafen editörlüğünü yaptığı Political Thought and Political History Studies in Memory of Elie Kedourie isimli eseri 2002’de yayınladı.
Gammer’in Çarlığın işgaline karşı İslami direnişle ilgili çalışmaları akademik dünyada referans eser olmasının yanı sıra aynı zamanda Kuzey Kafkasya’da da dikkate alınarak birçok araştırmacıya ilham olmuştur. Gammer, Kafkasya’nın Rusya tarafından işgaline karşı Çeçenler ve Dağıstanlıların direnişini en kapsamlı şekilde aktarmış isimlerden biridir. Muslim Resistance to the Tsar: Shamil and the Conquest of Chechnia and Daghestan (1994) isimli eseri dönemi en ince ayrıntısına kadar aktaran nadir çalışmalardan biridir.
Gammer’in İmam Şamil hakkındaki kitabının Rusça tercümesi ise hemen hemen her büyük Dağıstan kitapçısında Bulunur. Ayrıca Gammer’in Şamil’in mirasıyla ilgili birçok İngilizce makalesinin çevirilerini içeren Rusça kitabı Shamil-pravitel gosudarstva i ego diplomatia (1997) Dağıstan’da oldukça bilinen eseridir. Gammer’ın çalışmaları sadece akademik dünyada değil aynı zamanda Çeçenler ve Dağıstanlılar nezdinde de tarihsel hafızayı aktif olarak şekillendiren ender çalışmalardır. “Collective Memory and Politics: Remarks on Some Competing Historical Narratives in the Caucasus and Russia and Their Use of a ‘National Hero” (Caucasian Regional Studies, 1999), “Shamil in Soviet Historiography” (Middle Eastern Studies, 1992), ve “Between Mecca and Moscow: Islam, Politics, and Political Islam in Chechnya and Daghestan” (Middle Eastern Studies, 2005) isimli çalışmaları sıradan Dağıstanlı ve Çeçenlerin günlük yaşamlarına ve tarihsel belleğine önemli ölçüde tanıklık etmektedir. Gammer, ölümünden kısa bir süre önce, Sovyet sonrası dönemde Çeçenya’nın tarihsel hafızasını benzer şekilde takip eden ortak yazarlı iki makale üzerinde çalışıyordu. Bunlar: “Radical Islamism, Traditional Islam and EthnoNationalism in the Northern Caucasus” (& Chen Bram, Middle Eastern Studies, 2013) ve “PostSoviet Narratives of the Conquest of the Caucasus” (& Vera Kaplan, Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, 2013) isimli çalışmalarıdır.
Gammer’ın ikinci kitabı The Lone Wolf and the Bear: Three Centuries of Chechen Defiance of Russian Rule (2005), genel bir okuyucu kitlesi hitap etmekteydi ve Çeçenlerin Rus sömürgeciliğine karşı direnişinin tarihini en ince ayrıntısına kadar aktarmıştır. Tasavvufi akımların Kafkasya’da yayılmasına ilişkin daha ayrıntılı çalışmaları arasında ise “The Beginnings of the Naqshbandiyya in Dāghestān and the Russian Conquest of the Caucasus” (Die Welt des Islams, 1994) ve “The Qadiriyya in the Northern Caucasus” (Journal of the Northern Caucasus of Sufism, 2000) yer almaktadır.
Gammer ile kişisel olarak tanışmam, 2008 yılında beni Dağıstan’daki İran ve Avrupa Bölge Araştırmaları Merkezi ile Tel Aviv Üniversitesi Orta Doğu ve Afrika Tarihi Bölümü’nün ev sahipliğinde düzenlenen “Yazılı Kültür” konulu bir konferansa davet etmesiyle başladı. Konferansta, Rus, Amerikalı, İngiliz ve Alman bilim insanlarının yanı sıra Dağıstan’dan da önde gelen birçok bilim insanı “Dağıstan Arap Yazılı Kültürü” konusunu tartışmak için ilk kez bir araya gelmişti. Gammer’ın çabaları ve vizyonu sayesinde konferans az bilinen (ve hâlâ yayınlanmamış) birincil kaynaklarla ilgili araştırmaların devam ettiğini göstermekteydi.
Gammer’ın editörlük çabaları da iki ciltte filiz verdi: Daghestan and the World of Islam (2006) ve Islam and Sufism in Daghestan (2009) isimli her iki eseri de Dağıstan üzerine son yıllarda yayınlanan İngilizce dilindeki en önemli ve orijinal çalışma külliyatını oluşturmaktadır. 2008 konferansının bildirilerine dayanan üçüncü bir cilt, ölümü sırasında hazırlık aşamasındaydı. Gammer Dağıstanlı ve Rus bilim adamlarının yazılarının İngilizce’ye çevrilmesi de dahil olmak üzere, bu ciltlerin hazırlanmasına büyük ölçüde emek harcadı.
Gammer İngilizce yayınlarıyla Kuzey Kafkasya tarihini bilimsel bir dille aktarırken Kafkasya’yı inceleyen diğer bilim insanlarının karşılaştığı sınırlarla yetinmek bir yana, literatürün sınırlarını genişletmek için verimli bir şekilde gayret gösterdi. Kafkasya araştırmalarındaki önemli gelişmeler konusundaki keskin farkındalığı ve ilgisi (bu ilerlemeler doğrudan uzmanlığının dışında kalsa bile) onu tanımaktan zevk alan herkes tarafından sık sık gözlemlenmiştir.
- yüzyıl İslam tarihçisi İbn Kesir, kendi zamanındaki alimlerin ölümüyle ilgili olarak şöyle yazmıştır: “Allah insanların sahip oldukları bilgiyi aniden yok etmez, ancak alimler vefat edince o bilgiler yok olur.”
Gammer’ın aramızdan ayrılmasıyla birlikte, Kafkasya araştırmaları alanı bir alimini, bir editörünü, bir dostunu ve Kafkasya alanının geleceği için cesur ve ikna edici bir vizyona sahip bir bilim adamını kaybetti. Gammer eğitiminde olduğu gibi öğretiminde de en yoğun şekilde öze ilişkin konulara odaklandı. Övgü toplamak yerine bir alimler topluluğu oluşturmaya çalıştı. Gammer Kafkasya araştırmalarının geleceği için tarihsel önemi olan konferanslar düzenledi ve her görüşten ve eğilimden akademisyenler yetiştirdi. Hastalığının beklenmedik şekilde hızlı seyri, Kafkasya araştırmaları dünyasını talihsiz bir biçimde etkiledi.
Sevgili Moshe nur içinde yat. Kısa süreli yaşamınızda Kafkasya ve Kafkasya araştırmalarına, meslektaşlarınıza, sizden geride kalan eşinize ve kızınıza iyi bir dünya bıraktığınız için teşekkür ederiz.
Çeviri: Yılmaz Nevruz
