Dağıstan özelinde Kuzey Kafkasya’da kültür savaşları
Kafkasya’da 2018 yılı sıcak geçti diyebiliriz. Toprak kavgaları ve tarihsel miras üzerine tartışmalar sıcak gündemi oluşturdu ama kültür savaşları da bir o kadar önemliydi.
Kuzey Kafkasya bilindiği gibi Müslümanların yoğun olarak yaşadığı bir bölge. Batı’dan Doğu’ya etnik grupları sayarsak; Çerkesler, Türk halkları, Vaynahlar ve Dağıstanlıların vb oluşturduğu kitlenin yaklaşık %90’ı Müslüman. Ancak bu bölgede Rusya’nın yürüttüğü asimilasyon ve göç politikaları yüzünden İslam kültürü tahrip olmuş durumda.
Batı Kafkasya’da Çerkeslerin tarihte çok zarar gördüğünü, bugün etnik kültür ve milliyetçilik ile direndiğini ve fakat İslam kültürünün artık bireyselleşmiş olduğunu görüyoruz. Örneğin bu bölgede İslami değerler yüzünden bir konserin iptal edilmesi bugün ve yakın gelecekte imkansız gibi bir şey.
Stavropol Kray, Krasnodar Kray ve Adıgey Cumhuriyetinde Rus ve Hristiyan nüfus çoğunluk olduğundan seküler ve modern hayat tarzı hakim. Batılılaşmanın önündeki engelin İslam değil, muhafazakarlık olduğunu görüyoruz. Muhafazakar anlayışın ise SSCB kültürüne dayalı milliyetçilik ve Ortodoks karışımı olduğu açık. Yani Batı Kafkasya bölgesinde Rusya’nın genel ideolojik çizgisine aykırı olmayan kültürel faaliyetler çoğunlukla tartışma konusu değil.
Doğu Kafkasya ise bu konuda oldukça farklı. Doğu’nun dağlık bölgeleri hem milliyetçi hem de İslamcı. Ayrıca SSCB’nin dağılmasıyla bölgeye gelen Selefi bir akım var. Selefiliğin yaygınlaşmasını önlemek için geleneksel olan Sufilerin faaliyetlerini artırması Doğu Kafkasya’da İslam kültürünün daha da yerleşmesine sebep oldu.
Böylece Kabardey-Balkar Cumhuriyetinden Dağıstan’a kadar kendi içinde Sufi-Selefi tartışması ve çatışması yaşayan Müslümanlar modernleşmenin önünde bir duvar oluşturdular. Mikro milliyetçiliğin de güçlü olduğu Doğu Kafkasya muhafazakarlığı, İslam temelli etnik kültür üzerinden yaşamaya devam ediyor. SSCB’nin etkisi hala bölgede hissediliyorsa da baskın olduğunu söylemek yanlış.
Vaynahların yaşadığı Çeçen ve İnguş Cumhuriyetleri en tavizsiz bölge. Grozni-Magas çemberinde yapılacak konsere Rus şarkıcılar bile giyim tarzına dikkat ederek geliyorlar. Yerel sanatçıların ise katı giyim kuralları var, çoğu kadın sanatçı da tesettürlü. Böylece Vaynah cumhuriyetlerinde modern kültür ve sanatçıları etkinlik yapsa bile oluşturulan ahlak ve giyim standartlarına uymak zorunda. Bu sözlü ama ciddi kurallara uymayan yerli veya yabancı sanatçılara burada sahneler kapalı.
Doğu Kafkasya’da olmasına rağmen Dağıstan bu konuda daha liberal yaklaşım tarzına sahip bir cumhuriyettir. Başkent Mahaçkale’de sürekli çalışan gece kulüpleriyle Dağıstan’daki liberallik etnik yapının fazla olmasından kaynaklanıyordu. Kafkasya Emirliği’nin aktif eylem yaptığı dönemlerde bile çalışan bu mekanlar hala faaliyetlerine devam ediyorlar.
Konuyla ilgili basit bir Google araması yapıldığı zaman yirmiye yakın gece kulübü ve karaoke bar çıkıyor sonuçlarda. Bunun dışında Mahaçkale federal ve yabancı sanatçıları ağırlıyor. Kırsal kesim İslam ve etnik kültürü yaşatırken şehirler modern kültüre ayak uyduruyor. En azından 2018 yılına kadar bu böyleydi.
2018 yılında Dağıstanlı ünlü sporcu Khabib Nurmagomedov’un da karıştığı birkaç skandal yaşandı Dağıstan’da. Genç neslin dinlediği rap ve hiphop şarkıcılarının konserleri birden iptal edildi. İptal nedeni ise ahlaki problemler ve İslam dinine uygun olmayan içerik olarak gösterildi.
Egor Kreed ve Timati gibi rapçilerin konserlerinin iptal edilme sebebi ise bu isimlerin sosyal medyadan tehdit edilmeleri. Egor Kreed’e sosyal medyadan aldığı mesajlarda Dağıstan’da İslam kültürüne aykırı ve eşcinsel propagandası yapan sanatçıya yer yok denilmiş. Prodüksiyon şirketi ölüm tehditleri aldığı için güvenlik nedeniyle konserler iptal edildiğini açıkladı. Böylece 2018 yılında Dağıstan’da ilk defa bir sanatçıya kapılar kapatıldı.
Fakat Dağıstan ve Kuzey Kafkasya genelinde müzik ve sanat geleneksel kültürün bir parçası. Herkesin bildiği gibi Kafkas dansları dünyaca meşhur ve oldukça seviliyor. Müziği ve dansı günlük hayatın bir parçası olan bu bölgede böyle skandalların yaşanmasının sebebi ise bölgenin yeni İslamlaşma serüveni.
1.ve 2. Rusya-Çeçenya Savaşları ve Kafkasya Emirliği dönemlerinde Rusya, Selefiliği anti ideolojik bir hareket olarak gördüğü için Selefilere hiç şans tanımamıştı. Rusya’nın baskıları, İslam’a Selefilik üzerinden dönüş yapan gençlerin marjinalleşmelerine yol açtı. Rusya bu marjinal kitleye de güç kullandı fakat Selefiliği artık daha yakından izlemeye başlamıştı.
Kafkasya Emirliği’nin bitmesinin sebebine gidersek Rusya’nın “Rus Selefiliği” üretmesini görürüz. Devletin Rus Selefiliğine çeviremediği kitle ise Orta Doğu’ya itildi. Böylece Kuzey Kafkasya’da Selefi veya Sufi olan, fakat gayet Rus vatansever bir kitle ortaya çıktı. Bu kitle Rusya’da artık polis, bürokrat veya başarılı sporcu.
SSCB’nin dağılmasından (Aralık 1991) bugüne Rusya’nın üzerinde çalışarak devşirdiği bu kitlenin konserlere karşı çıkması Kremlin için sorun değil. Yasal düzey içerisinde yapılan tartışmalar Kremlin için sorun değil, çünkü burada her iki tarafa liderlik yapanlar Rusya’nın ürettiği veya olgunlaşmasına izin verdiği unsurlar. Bu unsurların arkasında duran kitle marjinal olsa da devletin bütünlüğüne zarar vermez hatta devlet gerektiği zaman bu marjinalleri kullanır.
