Derbent şehrinin kuruluş yıldönümü dolayısıyla 10 Haziran’da Moskova’da yapılan konferansta Derbent’in karanlıkta kalan tarihsel gerçekleri konuşuldu. Konferansta, şehrin gerçek yaşı ve mevcut siyasi durumu ile ilgili ciddi tartışmalar oldu.
“Medeniyetler Kavşağı Derbent: Tarihin 2000 yılı Uluslararası Bilimsel Konferansı” olarak isimlendirilen konferansta, Rusya’nın en eski şehirlerinden olan Derbent’in kuruluş tarihi ile ilgili farklı iddialara yer verildi.
UNESCO başkanlığında organize edilen konferans, Federal Lezgi Milli Kültür Birliği, Rusya Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü, Dağıstan Kültür Bakanlığı ve Rusya Federasyonu İran Büyükelçiliği kültür ataşesi himayelerinde gerçekleşti.
Konferanstaki en dikkat çekici sunumları Rusya Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü Müdürü Vitali Naumkin, aynı enstitünün Orta Asya ve Kafkasya Araştırma Merkezi Başkanı Alikber Alikberov ve Rusya Bilimler Akademisi Arkeoloji Bölümü Başkanı Murtazali Gaciyev yaptı.
Bu konuşmalarda Derbent’in kadim tarihinde Hıristiyanlık ve İslam’ın kabul edilişiyle ilgili yeni bilgiler verildi. Her konuşmacı, bugün şehirde siyasi gerginliğe sebep olan şehrin yaşı meselesiyle ilgili kendi görüşlerini sundu.
Kadim şehir modern spekülasyon
Derbent’in yaşı ile ilgili tartışmalar Rusya Devlet Başkanı’nın 2015’i şehrin 2000. yıldönümü olarak ilan etmesiyle başladı. Bu açıklamadan sonra Dağıstan’da uzmanlar ve sivil toplum kuruluşları tartışmaya dahil oldu ve Derbent’in aslında 5000 yıllık bir şehir olduğunu savundular.
OnKavkaz’dan Samur Saidov’a göre buradaki tartışmanın asıl sebebi şu, Derbent’in yaşı resmi olarak 2000 ilan edildiğinde, Derbent, Rusya’nın en eski şehri olma unvanını kaybediyor. Bu durumda Rusya’nın en eski şehirleri Kırım’ın Kerç ve Evpatorya şehirleri oluyor. Bunun dışında, Azeriler Derbent’in tarih ve kültürünü yapan aktörlerden sadece biriyken, şehrin yaşı 2000’e çekildiğinde, Derbent sadece bir Azeri şehri oluyor. Şehri kuran daha eski aktörler tarih sahnesinden siliniyor.
Konferansta, şehirdeki farklı milletleri ve mezhepleri birbirine düşürmeye çalışan provokasyonlardan da söz edildi. Sunumlarda, Lezgi ve Azerileri birbirine düşürme çabaları, ünlü şair Nizami Gacev’in anıtına ve Şii din adamı Mir Gafar’ın mezarına yapılan saldırılar konu edilerek, bugünkü siyasi gerilimlerin nedenleri ve çözümleri üzerine konuşuldu.
Hz. Muhammed’in Ashabı
Derbent tarihinin belki de en önemli kırılma noktası Hz. Muhammed’in ashabının, Hz. Ömer’in halifeliği zamanında, İslam mesajını buraya getirmesidir.
Müslüman ordusunun başında sahabe Abdurahman b. Rabia vardı. Belki de daha ilgi çekici olanı, Abdurahman b. Rabia’nın ordusunda Hz. Muhammed’in tanınmış sahabeleri Ebu Hureyre ve Selman el Farisi’nin de bulunuyor olmasıdır. Bu iki sahabe Derbent’e müslüman ordusuyla birlikte girmişlerdir.
Ebu Hureyre ve Selman Farisi daha sonra Derbent’ten çıkarak şehrin kuzeyinde Hazarlara karşı sefere katıldı. Bu sefer 654 senesinde gerçekleşti ve Müslümanlar bu seferde Şu anki Kızılyurt olarak anılan Hazar şehri Balacar’ı fethetmek istiyorlardı. Fakat bu sefer başarısız oldu. Müslüman orduları Hazar ve Göktürk orduları tarafından mağlup edildi. Komutan Abdurrahman b. Rabia’nın da aralarında bulunduğu yüzlerce Müslüman bu topraklarda şehit oldu. Yenilgiye uğrayan Müslüman ordusu Ebu Hureyre ve Selman Farisi önderliğinde Suriye’ye geri döndü.
Sahabeler döneminden Selahaddin’e Derbent
Alkame bin Kays’ın hayatının bir kısmı da Derbent’te geçmiş. Ünlü sahabe Abdullah b. Mesud’un en yetenekli öğrencisi olan Alkame b. Kays, dört halifeden ve Hz. Muhammed’in eşi Hz. Aişe’den birçok hadis rivayet etmiş, güvenilir bir ravidir.
Derbent kalesinin Doğu kapısına, bu büyük hadis ravisine hürmeten, onun ismi verilerek “Babu’l-Alkam” denilir.
Derbent, müslümanlar döneminde, büyük bir siyasi, ilmi ve manevi merkeze dönüştü. Burada Dağıstan’ın ve tüm Rusya’nın ilk camileri, medreseleri, kütüphaneleri, bilim ve sağlık merkezleri inşa edildi. Sonraki yüzyıllarda şehirde çok sayıda alim, şair, vaiz, tabip, matematikçi ve astronom yetişti. Bu yetişen alimlerden belki de en önemlisi haçlıları yenen büyük komutan Selahaddin Eyyubi’nin hocası Meymur Derbendi’dir.
Beraber Yaşama Kültürü
Moskova’da yapılan konferansa katılanlar, medeniyetler kavşağı Derbent’in farklı halkların huzur içinde bir arada yaşayabildiği bir yer olarak tüm Kafkasya ve Rusya için önemli bir örnek teşkil ettiğini söylediler.
Rusya Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü Müdürü, Vitali Naumkin sonuç bildirgesinde Derbent’in eşsiz bir şehir olduğunu belirterek, üç İbrahimi dinin birbiriyle müşterek hareket ettiğini, birbirlerini engellemek yerine zenginleştirdiğini ve bunun gerçek bir hoşgörü örneği olduğunu söyledi.
UNESCO Rusya Federasyonu Komisyon Başkanı, eski Kuzey Osetya Devlet Başkanı Aleksandr Dzasohov da Derbent’in önemi hakkında, şehrin sadece Dağıstan’a değil, hem Rusya’ya hem de tüm dünyaya ait olduğunu söyleyerek forumu sonlandırdı.
