Birçok insan hakları aktivisti, Rus yanlısı Çeçen hükümeti başkanı Kadirov’un, Mashadov’un eşinin Çeçenya’ya dönüşünü kendi menfaati için kullandığını düşünüyor.
Çeçenya’ya dönen şehit Aslan Mashadov’un eşi Kusama Mashadova, Nadtereçnıi bölgesinde bulunuyor.
İnsan hakları aktivistlerine göre, Kusama Mashadova, sürekli istihbaratın gözetiminde olacak. Human Rights Watch Rusya müdürü Tatyana Lokşina, Kadirov’un, Kusama Mashadova’nın geri dönüşünü kendi reklamı için kullandığını söyledi. “Uluslararası Kriz Grubu” Rusya temsilciliği Başkanı Yekaterina Sokirsyanskaya ise, Kadirov’un, bu yolla, kendisini tüm Çeçenlerin lideri olarak sunmaya çalıştığını düşünüyor.
Aslan Mashadov’un eşini tanıyan bir kişi, Kavkazki Uzel’e yaptığı açıklamada, “Kusama, şu anda erkek kardeşlerinden birinin Znamenskoye köyündeki evinde yaşıyor. Kusama’nın Şirvani ve Havaji isminde iki erkek kardeşi var. Onun çok hasta olduğu ve bu sebeple, yakınlarının yanında olmak istediği için geri döndüğü söyleniyor. Ama hastaneye gitmedi. Şimdilik yakınları dışında kimseyle görüşmüyor. Geldiğinde, Aslan Mashadov ve Kusama’nın çok güvendiği Magomed Hambiyev ile görüştü. Sanırım, şu anki yönetimden başka kimse onu ziyaret etmedi” dedi.
Adının açıklanmasını istemeyen bir STK başkanı, Kusama Mashadova’nın Çeçenya’ya geri dönüşünü için özellikle Magomed Hambiyev’in yardım etmiş olabileceğini söyledi. Bu STK başkanına göre, “Kusama, geri dönüşüne izin verilmesi için, büyük ihtimalle Magomed Hambiyev aracılığıyla Çeçenya yönetimine ulaştı. Hambiyev, Mashadov’a en yakın isimlerdendi, sıkça evlerini ziyaret ederdi. Kusama Mashadova’nın Çeçenya’ya dönmesinin ardından onu ziyaret eden ilk isim de Hambiyev oldu.”
STK çalışanı Aslan isimli bir kişi, “Kusama Mashadova’nın ciddi bir gözetim altında tutulacağını biliyoruz. Kiminle görüştü, kim geldi, ne konuştular, bunların hepsi takip edilecek. Kusama’ya bir iş de verebilirler. Çünkü, Kadirov’un babası Aslan Mashadov döneminde müftü idi ve hem devlet başkanı hem müftünün eşleri birbirini tanıyordu. Ayrıca, Kadirov, şu anki yönetimin, İçkerya liderinin eşini vatanına geri getirişinin iyi bir reklam imkanı olduğunu düşünüyor” dedi.
Lokşina: “geri dönüş süreci Hambiyev ile başladı”
Human Rights Watch Rusya program müdürü Tatyana Lokşina, Kavkazki Uzel’e yaptığı açıklamada, “Bağımsız İçkerya cumhuriyetinde savunma bakanlığı ve Milli Muhafız Komutanlığı görevini yapmış olan Magomed Hambiyev Rusya’ya geri döndü. Şamil Basayev’in ayağını ameliyat eden cerrah Hasan Bayev Çeçenya’yı sıkça ziyaret ediyor. Ahmed Zakayev’e Rusya’ya geri dönmesi teklif edildi” dedi. Lokşina, ayrıca, “Kadirov, şu anki Çeçenya yönetimine eskiden muhalif olanların, yavaş yavaş fikirlerinin değiştiğini ve şu anki yönetimin tek meşru yönetim olduğunu, yapılması gerekenin şu anki yönetimle müttefik olmak olduğunu göstermeye çalışıyor.” dedi.
Lokşina, basın ve internette ses getiren bu tür geri dönüşlerin Kadirov’un reklam kampanyasının bir parçası olduğunu söyledi.
Sokiryanskaya: “Bu, Kadirov için büyük bir şans”
“Uluslararası Kriz Grubu” Rusya temsilciliği Başkanı Yekaterina Sokiryanskaya, Kavkazki Uzel’e yaptığı açıklamada, Kusama Mashadova’nın motivasyonun anlaşılır olduğunu söyledi. Sokiryanskaya’ya göre, Kusama eve geri döndü, çünkü hasta ve kalan günlerini vatanında geçirmek istiyor.
Sokiryanskaya, yaptığı açıklamada, “Çeçenler topraklarına çok bağlılar, özellikle yaşlılar vatanlarına çok özlüyor. Evlerinde ölmeyi ve kendi mezarlarında defnedilmeyi istiyorlar. Kusama çok şey yaşadı, eşini ve bir çok yakınını kaybetti, görülen o ki politikadan yoruldu ve artık evine dönmek istedi” dedi.
Sokiryanskaya, “Bu Ramzan Kadirov için reklam açısından mükemmel bir şans. Kadirov, uzun zamandır, Çeçenlere, kendisinin tek lider olduğunu, maksimum bağımsızlık ve kaderini tayin etme hakkı kazandırdığını göstermeye çalışıyor. Kadirov, muhalif fikirlerin ve liderlerinin artık unutulmasını, bunun için de ya onları itibarsızlaştırmayı ya da kendisine biat etmeyi kabul ettirmek istiyor. Muhtemelen, Kusama Mashadova’nın geri dönüşü de bu amaç için kullanmak isteğinde” dedi.
Çeçenya’dan Avurpa’ya gidenleri geri dönemeye ikna etme kampanyası aslında 2000 sonlarında başlayarak 2012’ye kadar devam etti. O dönemde, Caharkale’den üst düzey yetkililer, Avrupa’ya giderek, oradakileri geri dönmeye ikna etmeye çalıştı diyen Sokiryanskaya, “Avrupa’ya gidenler, özellikle, direnişçi liderleri ile konuştu ve bazıları geri dönmeyi kabul etti. Bunların arasında, eski Sağlık Bakanı ve Mashadov’un Avrupa’daki temsilcisi Umar Hambiyev, eski müftü Bay-Ali Tevsiyev, şarklarıyla birçok direnişçi Çeçene cesaret veren Timur Mutsurayev, eski İçişleri Bakanı Kazbek Mahaşev ve eski milletvekilleri Vagap Tutakovov ve Turpal Kaimov yer aldı” dedi.
Sokiryanskaya, “2009’da Anzor Mashodov ailesinin Çeçenya’ya geri döndürülmeye çalışıldığını açıkladı. Ancak, Mashadov ailesi Çeçenya yönetimine güvenmiyordu diye düşünüyorum. Aslan Mashadov’un öldürülmesinden dört ay önce, Aralık 2004’de, Mashadov ailesinin sekiz yakın akrabası rehin alınmıştı. Aslan Mashadov’un ablası, iki kardeşi ve yeğenleriydi bunlar. Memorial’ın verdiği bilgilere göre, onların hepsi Çeçen güvenlik güçleri tarafından gözaltına alındı ve bilinmeyen bir yere götürüldü. Daha sonra anlattıklarına göre, onları içerisinde hiçbir şey olmayan, üçe üç metrelik hücrelerde tuttular. Hiçbir suçlamada bulunmadılar. Onları sorgulamadılar, yıkanmalarına izin vermediler. Sadece tuvalet ihtiyacı için dışarı çıkmalarına izin verildi. Onları, Aslan Mashadov’un öldürülmesinden iki ay sonra serbest bıraktılar” dedi.
Pahomenko: “Kadirov kendisini tüm Çeçenlerin lideri olarak göstermeye çalışıyor”
Uluslararsaı Kriz Grubu araştırmacılarından Varvara Pahomenko, Kadirov rejiminin, tanınan direnişçilerin geri dönüşünü, kendi menfaatine kullandığını söyledi.
Pahomenko, “Kadirov, kendisini tüm Çeçenlerin lideri olarak göstermeye çalışıyor. Bu sebeple, adamlarını, direnişçileri Çeçenya’ya dönmeye ikna etmeleri için gönderiyor, örneğin Zakayev’i. Kadirov, bir taraftan da Rusya ve Putin’e tam bir sadakat içinde olduğunu gösteriyor. Çeçenya’nın, Rusya yapısı içinde kaldığında daha fazla şansı olduğunu Çeçenlere ispat etmeye çalışıyor” dedi.
Pahomenko, “Kadirov, Çeçence konuşuyor, geleneksel kıyafetler giyiyor ve yönetimin Çeçen adetlerine uyduğunu gösteriyor. Ahmed Kadirov’u Çeçenya’nın ilk devlet başkanı olarak adlandırmalarına rağmen, iktidardakiler direnişçilerin bazı sloganlarını da kullanıyorlar” açıklamasında bulundu
Kavkazki Uzel’in Kusama Mashadova’nın geri dönüşüyle ilgili görüştüğü vatandaşların düşünceleri ise farklı farkı.
Çeçenya bakanlığı çalışanlarından Zarema isimli bir vatandaş, Kavkazki Uzel’e yaptığı açıklamada, “Mashadov’un eşinin geri dönüşünde olağanüstü bir durum görmüyorum. Öncelikli olarak o bir kadın, anne, büyükanne ve kalan günlerini kendi evinde yakınlarının arasında geçirmek istiyor, Avrupa’da dolaşmayı değil. İkincisi, onun siyasetle alakası yoktu ve hala yok. Onun geri dönüşünden siyasi bir anlam çıkarmanın anlamı yok. Sadece, bir zamanlar Çeçenlerin devlet başkanları olarak seçtikleri kişinin eşi idi, hepsi bu” dedi.
Caharkaleli Tamerlan ise, “Rusya istihbaratının Kadirov’un yardımıyla öldürdüğü devlet başkanının eşi, nasıl olur da Kadirov’dan eve dönmeyi isteyecek kadar düşebilir? Onun geri dönüşünün reklam ve siyasi amaçlar için kullanılacağını bilmesi gerekirdi” dedi.
Vishan isimli bir başka vatandaş ise, “Nedense Cohar Dudayev’in Rus eşi geri dönmedi, ama işte Aslan Mashadov’un eşi bunu yaptı. Ülke dışında olan Çeçenlerin hepsi evlerine geri dönmeyi isterdi, ama onlar bunu yapmadılar. Çünkü ilkelerine sadık kaldılar. Kusama Mashadova’nın ağır hasta olduğu ve bu sebeple eve döndüğü bahanesi de benim için geçerli değil. Onun burada değil, Avrupa hastanelerinde tedavi olması daha iyi olurdu. Geri dönüşü ile, doğrudan veya dolaylı olarak kocasının ölümünden sorumlu olanların eline büyük bir koz verdi” dedi.
