Çeçen direniş lideri Dokka Umarov’un 7 Kasım 2007’de Kafkasya Emirliği’nin ilanından sonra meydana gelen gelişmeler tüm direniş üyelerini ve isyancılara sempati duyan herkesi, iktidarın artık radikal İslamcı hareket olan Selefilik taraftarlarının eline geçtiği gerçeğiyle yüzleşmeye zorladı.
Kafkasya Emirliği İslam devletinin kuruluşunu ilan eden emir aslında Aralık 2007’ye kadar açıklanmadı (http://kavkaz.tv/russ/content/2007/12/09/54888.shtml). Bu durum, Umarov’un yurtdışındaki yakın dostlarının bu tür bir değişikliğe hazır olmadığının ve iki ay boyunca Umarov’u Emirlik fikrinden vazgeçmek için ikna etmeye çalıştıklarının göstergesi. Emir Mansur, Çeçen-İçkerya Cumhuriyeti silahlı kuvvetleri Nocay-Yurt bölgesi komutanı Zaurbek Avdorhanov, Kurçhaloy bölgesi komutanı Eyub Haladov, Stariya Sunja Taktik Grubu komutanı Emir Surho, Vedeno bölgesi komutanı Emir Usman ve Şali bölge komutanı Emir Raşid gibi ilkin bu fikre karşı çıkma cesareti gösterenler, en sonunda Kafkasya’nın tamamında mistik bir İslami devlet kurmanın hem gerekli hem de zamanı olduğunu kabul ettiler (www.chechenews.com, 3 Mayıs).
Bu yazının yazarı daha önce bu konu hakkındaki yorumlarını yazdı (Chechnya Weekly, 18 Ocak) ve şimdi ise radikaller ile demokratlar arasında son zamanlarda ortaya çıkan iç siyasi çekişmelerdeki birkaç ince fark üzerinde yoğunlaşmak istiyor. Şu zaman itibariyle, Emir Mansur (Çeçenya’da çoktandır kendisinden bir ses çıkmıyor) hariç herkes gerçekte Dokka Umarov’un fikirlerini benimsemese de Umarov ve radikallerin safında yer aldı. Bu durum, ordu veya herhangi bir askeri direniş hareketinin desteğinden yoksun sadece isimde lider kalan Ahmed Zakayev için en ciddi kayıptı.
Zakayev’in hatası, direniş lideri ile onun yurtdışındaki temsilcileri arasındaki haberleşmeden haberdar olmanın avantajını kullanarak aceleci davranması ve Umarov konuşma fırsatı bulmadan darbe hazırlıklarının yapıldığını açıklaması oldu. Zakayev aynı zamanda, Umarov’un girişiminin Umarov ve Zakayev’i birbirine düşman kılan FSB’nin (http://chechenpress.org/events/2007/10/23/05.shtml) bilgisi ve finansal desteğiyle yapıldığını ima etti.
Bu Zakayev için ağır bir kayıp oldu; çünkü Zakayev, Dokka Umarov ile birinci Çeçen savaşı zamanına kadar uzanan yakın dostluğunun gelecekte hedeflerini gerçeğe dönüştürme noktasında Umarov’un yardımını sağlayacağına inandırmıştı. Bu nedenle, Umarov’u Çeçen İçkerya Cumhuriyeti’nin anayasal temellerini yasal olmayan yollarla zayıflatmakla suçlayarak, Zakayev, Umarov’un yola geleceğini ümit etmesi ve belki de hala ümit etmesi şaşırtıcı değil. Zakayev’in eylemleri ve Umarov’la hala devam eden gayri resmi iletişiminin, yani iletişim girişimi, çünkü yeni Emir’le olan tüm iletişim Umarov’un yeni ekibinin denetiminden geçmesi gerekiyor, arkasındaki asıl etken bu ümitti. Yeni ekibin içinde direnişin tüm Kuzey Kafkasya ve Çeçenya’daki direniş hareketinin taktik ve stratejisini kontrol eden Çeçenya İslami uyanış partisinin "kurucu üyeleri" (Sufyan Abdullayev, İssa Umarov, Movladi Udugov, Abdulmalik Mecidov) de var.
Bir kaç gün önce Emirlik taraftarlarına ait olan bir internet sitesi Zakayev’in Dokka Umarov’a çağrısını içeren bir ses kaydı yayınladı (http://www.chechentimes.net/media/zakaev_2.mp3, 27 Mayıs). Ses kaydının analizinden anlaşıldığı kadarıyla bu, Zakayev’in Dokka Umarov’a ikinci çağrısıydı ve Umarov’un Zakayev’in ilk çağrısına verdiği cevap daha önce internette yayınlanmıştı, ama cevap Zakayev’e hitaben verilmemişti ve Zakayev’in soruları ya dikkate alınmamıştı veya dolaylı cevaplarlar geçiştirilmişti. Zakayev, cevabın veriliş tarzını ve internette yayınlanmasını eleştirdi ve kendisi ile Umarov arasında bu şekil bir iletişimin olmaması gerektiğini belirtti. Zakayev, birçok defa, Umarov’la arasında kişisel bir tartışmanın olmadığını ve hala kendisini çok iyi bir dost olarak gördüğünü tekrarladı. Zakayev, sorunun internet üzerinden çözülmemesi gerektiğine inandığını belirtti ve daha yakın iletişim çağrısında bulundu.
47 dakika 32 saniye süren ikinci çağrısında Zakayev, bir kez daha Emirliğe neden karşı olduğunu açıkladı ve İslami devletin ilanında Movladi Udugov ve kardeşi Issa Umarov’un rolüne ilişkin ayrıntılı bilgi verdi. Zakayev ayrıca, Aslan Mashadov ve Abdulhalim Sadulayev’in kesin olarak plana karşı çıktığını ve Çeçen direniş hareketinin radikal üyelerine mesafeli durduklarını belirtti. Zakayev, dinleyicilerinden geçmiş olayları ve nedenlerini dikkatli bir şekilde yeniden incelemelerini istedi ve Dokka Umarov’un Rus FSB’sinin uzun yıllardan beri uygulamaya çalıştığı planlarını gerçeğe dönüştürdüğünü iddia etti. Zakayev, bu olayların arkasında Rus FSB’si kontrolündeki İslami uyanış partisi üyelerinin olduğuna dair elindeki kesin delil olduğunu sözlerine ekledi.
Zakayev’in ses kaydının ilgi çekici tarafı ise Emirliğin kuruluşunun ve Umarov’a hitaben yaptığı ilk ses kaydının internette yayınlanmasının FSB taktiği olduğuna inanmış olması. Dokka Umarov (muhtemelen Issa Umarov ve Movladi Udugov’un teşvikiyle), Zakayev’in çağrısını görmezden geldi ve Emirliğin kuruluşunu internette ilan ederek Zakayev’e gelecekte kendisini dinlemeye niyeti olmadığı mesajını gönderdi. Büyük bir ihtimalle, Emirliğin liderleri, Zakayev’in kamu politikalarının, yani resmi açıklamaları ile Dokka Umarov’a yaptığı direk çağrıların tutarsızlığını açığa çıkarmak istediler.
Bu arada, İslami devlet fikrini teşvik etmek amacıyla propaganda aracı olarak kullanılan Umarov’un Kafkasya Emirliği Silahlı Kuvvetleri Güneybatı Cephesi Açhoy-Martan bölgesinden bir birimle yaptığı görüşmenin video görüntüsü (http://www.chechentimes.net/ru/content/blogsection/2/31) birkaç yönden ilgi çekici. Video kaydı, söz konusu askeri birimin yaklaşık 80 adamdan oluştuğunu gösteriyor. Dokka Umarov’un yanındaki adamlar, 1980’lerin ortasında İslami bir devlet kurma fikrine saplanan ve şu anda Umarov’un daimi yardımcıları olan Sufan Abdullayev ve Issa Umarov. Savaşçıların pek çoğu 18 ve üzeri yaştaki gençlerden oluşuyor. Direniş lideri "Biz yalnızız, kimse bize yardım etmeyecek, hayatımı kendi ellerimize almamız gerekiyor" diyor. Umarov da Ahmed Zakayev’le ilgili kararın kadı Anzor Astemirov (Şeriat Mahkemesi’nin başkanı ve tüm direniş hareketi hiyerarşisinde en üst mevkideki dört kişiden biri) tarafından verileceğini iddia ediyor. Tesadüf olsa gerek, Astemirov Emirliğin kuruluş ilanı hakkında ilk yorum yapan kişiydi (http://kavkaz.tv/russ/content/2007/11/20/54479.shtml).
Umarov’la bozuşmanın perde arkasında, Zakayev siyasi arenada avantaj kazanmaya çalışıyor. Bu alanda hiç rakibi yok, çünkü Avrupa’da hiç kimse Umarov’un temsilcileriyle görüşmek istemeyecektir ve bu tür temsilciler atamanın Umarov’a manevi tatminlik dışında bir katkısı olmayacak. Tuhaftır ama Emirlik yönetiminin atadığı tek Avrupalı temsilci Buhari Barayev (Movsar Barayev’in babası (bakınız http://generalvekalat.org/content/view/28/30) olup beş buçuk yıl önce Moskova’nın Dubrovka tiyatrosunda gerçekleştirdiği operasyon ve oğlu hakkındaki duyarlılık Avrupa’daki itibarini önemli ölçüde azaltıyor. (23 Ekim 2002’de Movsar Barayev’in grubu Nord-Ost gösteri isimli Rus müzikal tiyatro grubu üyelerini rehin aldı; güvenlik güçlerinin kimyasal silah kullandığı kurtarma baskınında 125 kişi öldü.) Zaman içinde, Dokka Umarov, aşağılayarak "Euro-Çeçen" diye tanımladığı kişiler arasında müttefik aramak zorunda kalacak.
Aynı zamanda, Ahmed Zakayev Ramzan Kadirov’un "olumlu" rolü (http://www.gazeta.ru/news/lenta/2008/05/18/n_1220263.shtml; Chechnya Weekly, 22 ve 29 Mayıs) hakkında tuhaf açıklamalar yaptığı zaman, kendisini bağımsız İçkerya’nın savunucu olarak görmeye devam eden az sayıdaki taraftarının bağlılığını kaybetme riskini artırıyor. Zakayev’in Ramzan Kadirov ile Rus hükümeti arasında anlaşmazlık yaratma girişimleri kamuoyunda yanlış yorumlanmış olabilir; aslında Zakayev’in Kadirov hakkındaki açıklamaları çok fazla suçlamaya sebep oldu ve Çeçen nüfusunun sempatisini Zakayev’den Emirlik kampına doğru kaydırabilir. AD/FT(Ajans Kafkas)
North Caucasus Weekly’de (June 19, 2008—Volume IX, Issue 24) yayımlanan bu yazıyı Ajans Kafkas için Adnan Demir çevirdi.
Mairbek Vaçagayev
