Karaçay-Çerkes’teki siyasi takımerkinin ülke başkanın değişmesine bağlı bazı sessizlikleri yerini, yeni başkanının çok milletli Karaçay-Çerkes’te göreve başlamasıyla gürültülü eylemlere bıraktı.
8 Ekim 2008 akşamı Karaçay-Çerkes Devlet Başkanı Boris Ebzeyev, Parlamento Başkanı Smorodin’in başbakanın birinci yardımcısı olarak atandığını gösteren 54 nolu kararı imzaladı. Bu karar, Karaçay-Çerkes’in yeni bakanlar kurulu üyelerinin atanmasıyla ilgili kararlar silsilesinin sonuncusu oldu. Bu eylem, yeni başkanın hükümet oluşturmadaki ‘milli temsilcilik’ prensibini ortadan kaldırma yolundaki adımlarından bir yenisi daha oldu. 7 Ekim 2008’de Karaçay-Çerkes’in, nüfusunun tamamı Çerkes olan Habez bölgesinde bölge başkanı Muharbi Şebzukhov’a yönelik protesto mitingi yapıldı. Mitinge en azından 500 kişi katıldı. Mitinge, ülke yönetim değişikliği tahrik etmişti, ama iki eski dost, iki oligark- M. Şebzukhov’un akrabası olduğu ( Hapsirokov’un kız kardeşi ile evli), sürekli olarak Rusya devlet başkanlığı genel sekreter yardımcısı görevinde bulunan (devlet başkanları gidiyor, ama Hapsirokov kalıyor) Nazir Hapsirokov ve Karaçay-Çerkes yeni hükümet yapısında bakanlık görevini kaybeden oğlunu ‘yerleştirmesi’ gereken Güney Rusya ‘gaz kralı’ (Mejregiongaz) Raul Araşukov arasındaki karşı duruştan söz edildi.
Raul Araşukov oğluna Karaçay-Çerkes’in başkenti Çerkesk’i ‘hediye’ etmek istemişti, ama bununla ilgili bazı duraksamalar oldu, ama bakanlığın hoşuna gittiği açıkça görülen, oğul Rauf Araşukov beklemek istemedi. Ve mitingde olası yeni bölge başkanının, Kuzey Kafkasya baş gaz kralının oğlunun adaylığı dile getirildi. Habez bölgesinin yirmi belediye başkanı daha önceleri Karaçay-Çerkes devlet başkanına ‘istenmeyen’ bölge başkanının değiştirilmesi talebiyle toplu dilekçe göndermişti. Ama kanunlara göre bunu, bölge başkanının görev süresinin bittiği Mart 2009’a kadar yapmak mümkün değil. Gerçi süre Aralık 2008’de bitiyor, ama seçimler parlamento seçimleri ile beraber martta kararlaştırıldı. Başkan seçmenlerin özgür iradesiyle seçildi ve sadece ‘kendi isteğiyle’ gidebilir veya görevini devam eden hastalık, mahkemenin kınaması veya ölüm ile bırakabilir. Ama toplu dilekçe sahipleri, bu ‘hukuki önemsiz şeyler’ üzerinde durmadı. Kafkasya’da her şeyin ‘halk toplantıları’ ve para ile çözülmesine alışıldı.
Bölge Başkanı M. Şebzukov’un ‘kendi isteği’ olmadı. Gerçi Karaçay-Çerkes’te ‘bilinçli görevli’ yüzdesi çok yüksek. Diğer taraftan birden ortaya çıkan ‘kendi isteği ile gitme’ isteği salgına benziyor. Şöyle ki, 4 Eylül 2008’de görevini bırakan ülkenin önceki Devlet Başkanı Mustafa Batdıyev’den kalan ‘eski’ genel sekreterlikte, başkanlık görevini yürütmüş olan Karaçay-Çerkes Devlet Başkanlığı Genel Sekreteri M. Karaketov 5 Eylül 2008’de bir toplantı yaptı. Toplantıda Karaketov toplananlara ‘kendi tercihleri ile’ görevden ayrılma ‘istekleri’ konusunda kişisel dilekçelerini yeni devlet başkanına yazmaları ‘teklifinde bulundu’. ‘Gemide ayaklanma’ olmadı. Ve bilindiği kadarıyla- birden ortaya çıkan görevden ayrılma isteğini reddeden kimse çıkmadı. Böylelikle, kanunlara göre, Batdıyev’in görev süresinin dolması ile görevlerini bırakması gereken ve bunu yapması gerekmeyenler ülkenin yeni Devlet Başkanı Boris Ebzeyev’e Karaçay-Çerkes Devlet Başkanlığı Genel Sekreterlik yönetimini değiştirme imkanı sundu. Boris Ebzeyev’in, yeniden düzenleme hatta ülke yürütmesi iç birimlerinde de reform imkanı ortaya çıktı. Ebzeyev kendi yeni genel sekreterlik personeli ile ilgili kararları almaya görüldüğü kadarıyla 9 Ekim 2008’den itibaren başlıyor. Kolay olmayan hükümet kadrosu meselesini kapattı ve o artık rahatlıkla Karaçay-Çerkes Devlet Başkanlığı Yönetimi ile ilgilenebilir. Gerçi bunu ‘rahatlıkla’ yapması mümkün olmayacak gibi.
Karaçay-Çerkes’te ülke halkları için oldukça aktüel olan ciddi bir problem var. O da şu ki, Karaçay-Çerkes’te ‘çantaların’ sessizce dağıtımı konusunda belirli bir gelenek oluştu, buna göre, devlet başkanı Karaçay, başbakan Çerkes, devlet başkanı yardımcıları ve parlamento başkanı Rus. Ve bu görevlerle ilgili ‘hareketlere’ ülke halkından ne Çerkes ve Abazalar, ne Rus ve Kazaklar ilgisiz kalmıyor.
Karaçay-Çerkes devlet başkanı yardımcılık görevi şimdilik ‘donduruldu’, halbuki Karaçay-Çerkes Anayasasının bu görevle ilgili isteğini şimdilik kimse lağvetmedi. Karaçay-Çerkes hükümet başkanlığı görevini Ebzeyev, ülkede toplu olarak yaşayan Yunanlara ‘verdi’. Bu hareket Çerkesleri ilgisiz bırakmadı. Adıge milletinin birleştirilmesi için kilit rolü olan bu görevin yitirilmesi ülkede, analitiklerin tahmin ettiği gibi, Adıgelerin fark edilir şekilde siyasi olarak aktifleşmesine neden oldu ve bu sadece Karaçay-Çerkes’te görülen bir aktiflik değil.
Belirmek gerekir ki, komşu Kabardey-Balkar’da Çerkeslere akraba Kabardeyler yaşıyor ve bunlar yaşadıkları cumhuriyetin çoğunluğunu oluşturan bir millet. Karaçay-Çerkes’te ‘Kardeş Çerkes halkının’ statülü pozisyonlarının değişmesi, Karaçayların etnik akrabası olan Balkarların (Kabardey-Balkar nüfusunun yüzde 15’ini oluşturan) pozisyonunun kötüleşmesine neden olacak. Karaçay-Çerkes’in yeni devlet başkanı Karaçay kökenli. Karaçay-Çerkes’te yaşanan yönetim birimlerindeki değişiklikler Çerkeslerin akrabaları Adıgelerin yaşadığı Adıgey’de fark edilmeden kalmaz. Tarihi nedenlerden ötürü bu cumhuriyet her zaman Karaçay-Çerkes’te yaşananları takip ediyor. Karaçay-Çerkes’te güçlerin konulması, Adıgelerin yönetime sahip olduğu sadece bu iki cumhuriyet tarafından dikkatle takip edilmiyor, Abhazya da gelişmelerin takipçisi. Abhazya ortaya çıkan durum ve Karaçay-Çerkes cumhuriyeti ile ortak sınırından ötürü Karaçay-Çerkes ile ekonomik partner olabilir.
Karaçay-Çerkes’e ulaşım çıkmazından gerçek anlamda çıkış perspektifini, ülkenin ciddi ekonomik gelişmeleri için gerekli olan denize doğrudan ulaşımı özellikle Abhazya cumhuriyeti sunabilir. Çerkesk’ten Sohum’a önemli Kafkas sıradağları üzerinden Askeri-Sohum yolu ile hareketin yeniden inşası projesinden söz ediliyor.
Devlet Başkanı Ebzeyev’in bunu hesaba katmıyor olması mümkün değil. Aynı zamanda 14 Eylül 2008’de yine Habez bölgesinde bin kadar kişinin katılımı ile mitingde dile getirilen Karaçay-Çerkes hükümet başkanının Çerkes olması şeklindeki ‘kendi yasal hakları’ hakkındaki talebini görmezden gelemez. Mitingin temel konularının devamı olarak 23 Eylül 2008’de Karaçay-Çerkes’te Çerkeslerin ‘birleştirme kongresi’ yapıldı ve Birleşik Konsey kuruldu. Bu ‘kongre’ Adıgelere ait çeşitli güç ve örgütlerin, ‘ihlal edilen hakları’ için mücadele etme girişimidir. Birleşik Konseyin başkan yardımcısının Dünya Çerkes Birliği icra komitesi üyesi A. Aslanov olmuş olmasına dikkatle yaklaşılması gerekiyor. Daha sonra ‘birleşik kongrede’ yeni seçilen Birleşik Konsey Başkanı Muhammed Çerkesov’un başkanlığındaki on iki otoriter ‘faaliyet adamından’ oluşan heyet tarafından Devlet Başkanı Boris Ebzeyev’e, ülkenin Çerkes halkının ‘hayati’ talepleri, öncelikli olarak da Karaçay-Çerkes hükümet başkanlığı ile ilgili talepleri iletildi. Ebzeyev onlara, geleneksel olarak ülkenin Rus-Kazak nüfusu tarafından temsil edilen devlet başkanı yardımcılık görevini teklif etti. Bu görevin ülke yürütmesinde ‘ at arabasının beşinci tekeri’ olması, hiçbir gerçek yönetim yetkisi olması göz önünde bulundurularak teklif, heyet tarafından öfkeyle reddedildi. Heyettekiler devlet başkanına parlamento başkanlığı görevinin, yani yönetimin yasama kanadının ‘Adıgelere verilmesini’ teklifinde bulundu. Bu koltukta ‘etkili bir adamın’ Sergey Smorodin’in oturuyor olması ve bu görevi de geleneksel olarak Rusların temsil ettiği göz önünde bulundurulursa Devlet Başkanı Ebzeyev oldukça zor bir duruma düşürüldü. O, ‘zatı korumak’ gayretiyle ülkede cinsiyet politikasının gerçekleştirilmesi için o yerin rezerve edildiğini açıkladı. Yani bu yerin adı henüz açıklanmayan bir bayan için olduğunu ve ülkenin yasama organının zirvesine etnik olarak Çerkes olan bir bayanın gelme ihtimalinin de bulunduğunun anlaşılmasına çalıştı. Ama heyettekileri bu argümanlar ikna etmedi. 10-12 Ekim 2008’de Karaçay-Çerkes’in başkenti Çerkesk’te geniş çaplı Adıge kongresi yapılması planlanmıştı. Ancak Devlet Başkanı Ebzeyev’e ‘yeniden düşünme’ fırsatı vermek amacıyla Çerkesler bu kongrenin yapılış tarihini Ekim sonuna taşıdı.
Görülen o ki, bu yönde Devlet Başkanı Ebzeyev tarafından ilk adımlar atıldı. 8 Ekimde Ebzeyev Karaçay-Çerkes Parlamento Başkanı Sergey Smorodin’in birinci başbakan yardımcısı olarak atanmasıyla ilgili kararı imzaladı. Sergey Smorodin’in aynı zamanda Moskova’daki sürekli Karaçay-Çerkes temsilciliğinin başkanlığını yapacağı da duyuruldu. Yani Smorodin’in birden ‘kendi isteği ile’ gitme isteği ortaya çıktı, halbuki onun parlamento başkanlığı koltuğunda oturması Mayıs 2009’a kadar mümkündü ve orada yeniden seçilebilirdi. Ülke halkı Karaçay-Çerkes parlamentosunun toplandığını da duymadı. Halbuki milletvekillerinin ülke Anayasasının 82/6. maddesine uygun olarak yapılacak gizli oylama ile Smorodin’i görevinden alıp, almama yönünde kararını bildirmeliydi.
Devlet Başkanı Ebzeyev zavallı parlamento başkanını apar topar Moskova’ya ‘ sürerek’ acı ilacı maksimum derecede tatlandırmaya çalıştı: "Moskova’da bulunan Karaçay-Çerkes temsilciliğinin yapısının köklü olarak değişmesi gerekiyor. Aslında bunun cumhuriyetin Moskova’daki hükümeti olması gerekiyor, onun çalışanlarının Karaçay-Çerkes hükümetinde bakanlıklar yapmaları gerekiyor. Şu anda Karaçay-Çerkes öncelikli milli projeler ve diğer federal programların gerçekleştirilmesine oldukça zayıf katılımda bulunuyor. Buna bağlı olarak, Sergey Smorodin’in tecrübe, enerji ve bilgisi Moskova’da bulunan Karaçay-Çerkes sürekli temsilciliğinde ülke için çok faydalı olacak. Geniş ilişkileri, siyasi tecrübeleri ve ekonomi faaliyetleri var ve temsilciliğin çalışmalarını en üst düzeyde organize edebilir". ‘Giden’ parlamento başkanı için bu tür ‘hoş’ ifadeleri kullanarak Devlet Başkanı Ebzeyev kararını yorumladı. Devlet Başkanı Boris Ebzeyev özellikle de ülke Parlamentosunun çalıştığını ve daha etkili olarak çalışmaya da devam edeceğini belirtti. Devlet Başkanı "Bu büyük ölçüde Parlamento başkanına bağlıydı, çünkü o sadece parlamento başkanı değil, aynı zamanda ülke yasama organının gayri resmi lideriydi. Onun yürütme organına geçişi bir taraftan büyük kayıp, diğer taraftan kesinlikle ülke için kazanç" dedi.
Hediye edilen mayını ‘doğru şekilde sarmak’ siyasetin gerekli ve temel başarılarından biri. Şimdilik Ebzeyev başarılı şekilde önüne gelen ‘meseleleri’ çözüyor. Bu kararların ne gibi sonuçları olacağını zaman gösterecek.
Meseleler devlet başkanı tarafından çözülüyor, ama ‘ufukta’ devamlı yenileri ortaya çıkıyor. Ülke hükümetinin Karaçay-Çerkes anayasasının 92/2. maddesine uygun olarak oluşturulmasının ardından, hükümetin sürekli çalışma organı olan Karaçay-Çerkes hükümeti başkanlık divanının oluşturulması gerekiyor. Korkulacak bir şey yok, prosedür meselesi, daha fazla bir şey yok gibi görünüyor. Ama buradaki tüm engel, anayasasının 92. maddesine uygun olarak Hükümet Başkanlık Divanının hükümet başkanı, yardımcısı, milli temsilciliklerin göz önünde bulundurularak hükümet üyelerinden oluşturulmasında. Burada kilit cümle, ‘milli temsilciliklerin göz önünde bulundurulması’ cümlesi. Ama buna yeni yapıda uyulmadı. Demek ki yeniden, zorlukla oluşturulan Karaçay-Çerkes hükümetinin kırılgan yapısının altına mayın koyuluyor.
Örneğin, şimdiki Karaçay-Çerkes hükümetinde Ruslar, Moskova’ya ‘gönderilen’ Smorodin ile beraber sadece üç kişi. Onlardan biri Moskova’dan acemice alınan ‘varyag’, ikincisi söylentilere göre, ‘çıkış yapmama taahhütnamesi altında’ bulunuyor, üçüncüsü ise Smorodin, Moskova’da ‘kesinlikle bulunma taahhütnamesi’ altında bulunuyor. Üç kişi ülke hükümetinin 17 üyesinden yüzde 18’den azını oluşturuyor. Hükümet başkanı ‘çok bilinmeyenli’ bu problemi çözerken çok zorlanacak.
Anayasanın 83/2. maddesine uygun olarak Karaçay-Çerkes Hükümeti Başkanlık Divanı personeli de milli temsilcilik hesabına dayalı olarak oluşturuluyor.
Karaçay-Çerkes’in temel kanunlarına, yürütme ve yasama organlarında özellikle milli temsilciliğe dayalı kadroların yer alması ile ilgili maddelerin konulmuş olması, ülke halkı için ‘kendi’ etnik temsilcilerini ‘ülke yönetiminin koridorlarında’ görmenin önemini gösteriyor. Bu maddeler kesinlikle doğrudan önceki yıllardaki aktif, sık silahlı, etnik karşı duruşları püskürtüyor. O zaman tek Karaçay-Çerkes’in var olması büyük bir sorundu. Ülkedeki geçenlerde yaşanan mitingler ve kongreler yönetimin büyük yanlışlıklarının, anayasa ile sağlamlaştırılmış Karaçay-Çerkes halklarının ‘adalet’ hakkındaki anlayışının unutulma girişimlerinin olacağını hatırlatıyor.
Ama, görülen o ki, Devlet Başkanı Ebzeyev ‘yeni gerçeklik’ inşa etmeyi istiyor. Şöyle ki, 8 Ekimde yeni hükümetin tamamıyla göreve başladığını ilan ederken, Boris Ebzeyev özellikle şunu belirtti: "Bana göre Karaçay-Çerkes’te etnik politika faktörü, bugün tam olarak kurtulamadığımız etnik sistemle yönetim şekli oluştu. Ama, Karaçay-Çerkes’in stratejik amaçlarından birinin tam olarak da yönetimin oluşturulma ve görevlerin paylaştırılmasında bu prensipten yavaş yavaş uzaklaşmak olduğunu sanıyorum. Tam olarak, halklarımızın, bugünün gerekliliklerine ve gelişimimizin hızlandırılma isteğine cevap veren adaylar sunamayacaklarını söylemiyorum. Elbette, Karaçay-Çerkes halkları kabiliyetli, zeki, cömert, ama bugün var olduğumuz sosyo-ekonomik ilişkiler sisteminin tabiatını derin şekilde kavramamız gerekiyor".
Yeni hükümetin ve yürütme organlarının önünde bulunan görevlerle ilgili olarak devlet başkanı, yeni metotlar, yeni idare yolları, şu anda var olan veya yakın geçmişte yeri olan prensip, standart ve usullerden uzaklaşmak gerektiğini belirtti.
Devlet Başkanı Boris Ebzeyev detaylı olarak yürütme organının bugün önünde bulunan diğer meseleler üzerinde de detaylıca durdu ve yeni bakanlar kuruluna başarılar, ülke halkının faydasında etkili ve yoğun çalışmalar diledi. CT/ÖZ/FT Kaynak: Caucasus Times. Çeviri: Ajans Kafkas
Andrey Gudimov
