Kabardey milli hareketinde dağılma uzun süre önce oldu. Dağılmanın kökleri, sivil örgüt Adıge Khase’nin etkinliğinden korkan yönetimin onun tarafsızlaştırılması için önleyici tedbirler almasıyla başladı. Ama fiilen var olmayan bu örgütü, on yıl önce kaybına hemen boyun eğmiş olanlar, şimdi yeniden diriltmeye çalışıyor. Peki bu girdabın ardında ne var?
Büyük ihtimalle, işbaşındakiler Kabardey sivil örgütünü Balkar sivil hareketine, özellikle de son birkaç yıldır en üst düzeydeki politikacıların, öncelikli olarak da Devlet Başkanı Arsen Kanokov’un sinirini bozan Balkar İhtiyarlar Heyeti’ne karşı durması için kullanmaya karar verdi.
Ama ilk önce küçük bir tarihi gezinti. Perestroyka zamanında -80’li yılların ikinci yarısı- Kabardey-Balkar’da insanlar ilgilerine göre kulüp şeklinde çeşitli gruplar kurmaya başladı. Bunlardan bazıları kendilerine görev olarak milli dirilişi seçtiler ve anadilin eğitim problemleri vs. gündeme getirdiler. En kalabalık, en önde örgüt hızla sanatseverler kulübü ‘Aşamaz’ (Nart efsanesinden bir karakter) oldu. Bu kulüp çoğunlukla sanatsever gençler ve üniversite öğrencileri tarafından ziyaret ediliyordu. Sonradan buraya daha olgun, otoriter sahibi insanlar gelmeye başladı.
90’lı yılların başında ülkeyi milli diriliş dalgası kapladı, bölgeler bu sürece aktif olarak katıldı öncelikli olarak da sanat aydınları. ‘Aşamaz’ın pek hızlı politize oluşu şaşılacak şey değil ve sonunda Adıge Khase adını alan toplu örgüt organizatörü ve inisiyatifçisi oldu. Bu örgütün önemini, ilk ülke parlamentosuna Khase’yi temsil eden üç milletvekilinin girişi ile değerlendirebiliriz. Onların etrafında hareketi destekleyen daha başka milletvekilleri de toplandı. Onlar etkin bir parlamento grubu oluşturdular.
91’de Olağanüstü Devlet Komitesi olduğunda, Kabardey-Balkar Başkanı Valeri Kokov’un Olağanüstü Devlet Komitesi’ni desteklemesine karşı iki haftalık protesto, eylem, miting, açlık grevlerinin baş aktörü özellikle Khase idi. Olaylar Çeçen senaryosu şeklinde gelişti, ama o zaman Kokov karşı duruşa ara vermek için Kabardey-Balkar Yüksek Konseyi başkanlığı görevinden istifa ettiğini açıkladı, Khase lideri Zaur Naloyev kendilerinin de yönetime ihtiyacı olmadığını, iktidar için değil idealler için mücadele ettiklerini açıkladı.
92 Ağustosunda Abhazya’da savaş başladı, eylülde Kabardey Halk Kongresi lideri Yuri Şenibov tutuklandı, bu daha çok yönetimin provokasyonuna benziyordu. Ardından yerel televizyona ateş açıldı, olağanüstü durum, Konsey Evi ablukaya alındı. Kontrol edilemez güçler, provokatörler ortaya çıktı. Ama özellikle Khase liderleri ülkede toplu kan akımına engel olabildi.
94’de Naloyev istifa etti, Adıge Khase başkanlığına yardımcısı Valeri Hatıjukov geldi.
2000’de ülke yönetimi özgürlükçülere karşı mücadeleye başladı. İlk başta geniş rüşvet uygulamasını kullanarak etkili olmaya çalıştılar. Khase liderlerine çeşitli ‘sıcak görevler’ teklif edilerek ‘dostça yaşamaya’ çağrıldı. Bu senaryo tutmadığında, olağanüstü Khase kongresi yapması için organizasyon komitesi kurdular ve başkanlığına şimdiki başkanı, gazeteci Hafıtse Muhammed geldi.
Daha sonra bir yıl kadar süren mahkeme oldu. Ama paralel kurum ikizinden her şeyi almayı başardı, en önce de adını ve otoritesini. Böylelikle Khase ehlileştirilmiş ve aynı zamanda kimseye lazım olmayan bir şey olmuştu, çünkü onun adı korundu ama otoritesi hızlıca uçup gitti. Bir zamanlar güçlü bir örgüt olan Khase yeniden ilgiler kulübü oldu.
Belirtmek gerekir ki, ülkedeki Balkar ve Rus milli hareketleri de yaklaşık aynı şekil değişimlerini yaşadı. Ancak birkaç yıl önce Balkar aktivistleri bir şeyleri yeniden dirilttiler. Balkar Halkı İhtiyarlar Heyeti’ni kurdular, popülerliği genel siyasi ilgisizlik ortamında hızla yükseldi.
İşte o zaman Kabardey Khase’si de hatırlandı. Nerede o, neden Kabardeyler tarafına, Balkarların tüm imkanları kendi milletine sunmakla suçladığı devlet başkanına yönelik hücumlara cevap vermiyor? Khase’nin dirilişi iktidar için faydalı duruma geldi, kendisi mahkemenin ‘ekstremist’ olarak kabul ettiği Balkar Halkı İhtiyarlar Heyeti katılımcılarının saldırılarına cevap vermesi çok yakışık olmaz. Şimdi, doğru mahkeme kararı ile Balkar İhtiyarlar Heyeti’nin faaliyetleri yasaklandı, ama aynı amaçlarla yeni bir örgüt oluşturmaları liderleri için bir şey değil.
Kısa bir süre önce Kabardey-Balkar Sanayici ve İşadamları Birliği Başkan Yardımcısı Jantemir Gubaçikov ve Kabardey sivil örgütü Ce Mak’ın Başkanı Gumar Murzakanov imzasıyla inisiyatif grubun mesajı ülke basınında yer aldı. Mesajda, Kabardey halkının milli sivil örgütü Adıge Khase son yıllarda tamamıyla ülkenin sosyo-politik alanının dışında kalmakla eleştirildi: Kongreler uzun yıllardır yapılmıyor, Khase salahiyetini yitirdi, yönetimi gerçekte yasal değil.
Mesajın yazarlarına göre, ülkedeki sosyo-politik ve milletlerarası (Balkar ve Kabardeyler) ilişkilerdeki fark edilen gerilimler, Kabardey-Balkar’daki tüm halkların menfaatlerine aykırı olan istikrarsızlık ortamı oluşturmak için toplumun gözünde kendi reytingini yükseltmek isteyen insanların katkısının yanı sıra Adıge Khase’nin zayıflığı, hoşgörü ve kesin tavır yokluğundan kaynaklanıyor. İnisiyatif grup üyeleri, Khase’nin olaylara karışmama tavrının Kabardey toplumunun geniş kesimlerinde endişe ve hoşnutsuzluk yarattığını belirtiyorlar.
Adıge Khase Başkanı Hafıtse Muhammed de ‘toplum adına hareket ettiğini söyleyen inisiyatif grubunun suçlamalarını kabul edemeyeceğini, bu insanların aslında 1991-1992’de olduğu gibi meydanlar, mitingler ve diğer halklara karşı karşıya gelmeyi istediğini, kendisi Khase başkanı olduğu müddetçe böyle bir şeyin beklenemeyeceğini, kendilerinden öncekilerden daha akıllı olmaları gerektiğini, ülkede barış ve uzlaşı içinde çalışmaları gerektiğini’ söyledi.
Ce Mak Başkanı Gumar Murzakanov, "Biz Khase’nin yeniden ülkenin sosyo-politik hayatının aktif katılımcısı olmasını istiyoruz. Bu konuda şimdiki yönetime karşı durma düşüncesinde değiliz, biz ülke yönetimini sivil örgüt düzeyinde çözülebilecek meselelerin rahatsız etmemesini istiyoruz. Khase’ye vatansever gençler getirmek istiyoruz" dedi.
Tahminen Khase kongresi bu sene nisanda yapılacak. Uzmanımız "Kabardey milli sivil hareketi etrafında çok konuşmalar yapılıyor. Örneğin ben kesinlikle inanıyorum: Eğer Khase az-çok etkili olsaydı, Kabardey-Balkar’daki 13 Ekim olayları olmayabilirdi. En azından bu şekilde olmazdı. Ama bugün yeniden dirilişi söyleyen insanlar, bunun için çabalamıyor, onlar yönetime daha yakın olmak istiyor. 90’lı yıllardaki Khase’nin yeniden kurulması mümkün değil. Bugün tamamıyla başka bir zaman. Önceki Khase’den şimdikinde hiçbir şey kalmadı. Bu insanların yeni bir örgüt kurmaları ve kurulan bu yeni örgütün eski Khase’nin ideolojik devamı olduğunu açıklamaları daha akıllıca olurdu. Onlar şimdiki hareketleri ile sadece eleştirdikleri örgütün hayatını uzatıyorlar" dedi. ÖZ/FT
Valeri Hairov – (Caucasus Times)
