Çarlık Rusya döneminde Kafkasya’ya yerleştirilen yavaş hareketli bomba yeniden harekete geçti; Suni olarak ayrılan halk yeniden mono etnik devlet kurma isteğini dile getirdi.
Bu tür taleplere, geçenlerde Karaçay-Çerkes’te yapılan Çerkes halk kongresinde söylenilenler, aynı zamanda Kabardey-Balkar’dan Balkar muhaliflerinin halka bağımsız Balkarya veya akraba Karaçaylarla birleşme fikrini ileri sürme gayretleri gösterilebilir.
Şimdi artık, bu cumhuriyetlerde kimin önce bağımsızlıktan söz ettiğini belirlemek zor, zaten bu da önemli değil, çünkü fikirler yeni değil. Önemli olan şu; bazı güçler Rusya dışındakiler de dahil olmak üzere, buradaki çok milletli kovanı uyandırarak Kafkasya’da etkisini güçlendirmeye çalışıyor.
Politik ve Askeri Analiz Enstitüsü’nün milli ilişkiler problemleri bölüm başkanı Sergey Markedonov, durumun şu anki kızgınlığını öncelikli olarak Abhazya ve Güney Osetya’nın bağımsızlığının tanınmış olmasına bağlıyor.
Caucasus Times’a demecinde Markedonov şunları söyledi: "Öncelikli olarak ortaya çıkan durumu, Abhazya ve Güney Osetya’nın bağımsızlığının tanınmasının doğrudan devamı olarak incelemek gerektiğini düşünüyorum. Üstelik belirtmek gerekir ki, Türk ve Çerkes halklarının ayrılma fikri 90’lı yıllarda da vardı. 91-92 yıllarında Karaçay-Çerkes’in ve Kabardey-Balkar’ın ayrılma fikri vardı. Her iki cumhuriyette farklı halk oylamaları yapıldı, hatta olası sınırlar belirlendi, Karaçay-Çerkes’te devlet başkanlığı yönetim kararı bile hazırlandı, ama daha sonra donduruldu. 1996’da Balkarya’nın ilan edilme teşebbüsü oldu. Karaçay-Çerkes’te 1999 seçimlerinde olaylar oldu, Karaçay ve Çerkes halkı kırıldı. Yani tüm bu fikirler önceden de vardı. Bunlar farklı sebeplerle periyodik olarak ortaya çıkıyor. Genel politik olaylara bağlı olarak olabildiği gibi, çok net, örneğin Karaçay-Çerkes’te Çerkes başbakanın görevden alınması gibi bir örneğe bağlı olabiliyor. Ortak Çerkes devletinin kurulma projesi hayata geçirilecek mi? Bence Moskova bununla ilgilenmiyor, çünkü bu örneği diğer birçokları da takip edebilir. Mesela, Çeçen-Akinler’in Avarlar ve Laklar ile, Çeçen-Akinlerin Lak ve Kumıklarla olan problemlerine bağlı Dağıstan’da Auhovski bölgesi. Eğer biz şimdi Kuzey Kafkasya’yı yeniden ayırmaya başlarsak, daha fazla problem elde ederiz.
Bana çok önemli gelen ikinci bir şey. Eğer Çerkesya cumhuriyeti kurulacak olursa, Çerkeslerin daha iyi yaşayacağı kesin değil. Çünkü bu durumda, bürokratlar için ek maaşlarla ek bir cumhuriyet ortaya çıkacak, bürokrasi ise sadece kendinin olduğunda iyidir. Ama o, Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes veya Adıgey bürokrasisinden daha açık olmayacak, çünkü her bürokrasi daima piyasa yönetim kanunlarına göre işliyor. Bundan dolayı bu projenin gerçekleştirilmesinde kesinlikle amaca uygunluluk olmayacak. Veya varsayalım Balkarya oluşturuldu? Sonra ne olacak? Onun parası Kabardey-Balkar’ınkinden çok mu olacak? Hayır. Sadece yönetim noktalarında oturan bürokratlar Balkarlar olacak. Zaten onlar ortak olarak yaşanan bölgelerde bu görevleri yapıyorlar. 90’lı yıllara dönmenin bir anlamı olmayacağını düşünüyorum. Üstelik Kafkasya’da her bölge, şu veya bu şekilde tartışmalı. Çerkesler bu bölgeyi kendilerinin görüyor, diğerleri de aksini söylüyor. Bundan dolayı uygulamada artıdan ziyade aynı problemleri görüyorum."
Üstelik, şevkle yeni görevleri almak için öncelikli olarak Kafkasya haritasının yeniden düzenlenmesi, radikal düşünceleri harekete geçirebilir. Ama bu düşüncelerin gerçekleştirilmesiyle de yine belirsiz bir engel ortaya çıkacak. Varsayalım Çerkesya devleti kuruldu. Başkanlığını kim yapacak? Adıge-Çerkes, Adıgeyli, Kabardey, Abazin, belki de Abhaz (en radikal kafalarda Abhazya’nın Çerkesya devletine bağlanması fikri oluşmaya başladı) yapacak. Görülen o ki, burada tartışma daha az olmayacak, belki de Karaçay ve Çerkesler arasında yönetimi paylaşma konusundaki tartışmalardan bile fazla olabilir.
Bu problemlere bölgesel talepler de eklenince, yeni devleti oluşturmak daha da zor olacak. Kanjal savaşının 300 yıl dönümü kutlamaları ile ilgili olayları hatırlamak yeterli. Gerçekliği konusundaki teorik tartışmalar çok hızlı şekilde Balkarlar ve Kabardeyler arasında doğrudan çatışmaya dönüştü. Ve yeni bir Kanjal savaşının (Kabardey ve Balkarlar arasında) gerçek bir olay olmasına az kalmıştı. (regnum.ru/news/1061262.html)
Elbette, bilim adamlarının bakış açısıyla, Kafkas halklarının mono etnik devlet oluşturma isteği haklı ve bölgelerde imtiyaz asıl halka ait. Güney Osetya’daki olaylarla ilgili medyaya konuşan, RAN Etnoloji ve Antropoloji Bölüm Başkanı Sergey Artünov, Kafkasya’da yaşamak kimin için iyi sorusuna şu yanıt verdi: "Dağıstan’da en büyük halk Avar ve Dargilerin yaşaması iyi. Kabardey-Balkar’da Kabardeylerin, Karaçay-Çerkes’te Karaçayların vs. Yani asıl halk. Eğer iki halk varsa, çoğunluğu temsil eden."
Bu konuda Artünov, (Gürcistan’ın eski devlet başkanı Zviad) Gamsahurdiya’nın parolası "Gürcistan Gürcüler içindir" sloganının Güney Osetya’daki olayları getirdiğinin de altını çiziyor. Şimdilik Kuzey Kafkasya’da bu tür sloganların dekoratifliğinden söz etmek mümkün. Hem Balkar, hem Çerkes muhalefeti çok güvensiz hareket ediyor. Sloganlarının gerçek başarısına güvenmeyerek hareket ediyor. Balkar azınlığın protestolarda bulunduğu Kabardey-Balkar’da olaylar ve Çerkeslerin baskıyla açıkladıkları, Kafkasya’da yazılmayan aynı senaryo ile gelişiyor.
Senaristler kendilerini açıklamamayı tercih ediyor, bundan dolayı da planları hakkında sadece tahminde bulunmak mümkün.
Balkar Halkı İhtiyarlar Heyeti liderlerinden biri olan Ruslan Babayev, Caucasus Times’a Balkarya’nın 1922’den beri Kabardey-Balkar Cumhuriyeti yapısında eşitlik için hak iddia ettiğini söyledi. Ruslan Babayev "Kabardey-Balkar iki eşit hakka sahip bölge, Kabardey ve Balkarya’dan 16 Ocak 1922 tarihli RSFSR Merkez Yürütme Komitesi kararıyla oluşturuldu. Kararda, Balkarya’nın Dağlık cumhuriyetinden ayrıldığı ve eşit temellerde Kabardey ile birleştiği ifade ediliyor. Kabardey tarafından 4 bölge, Balkarya tarafından 4 bölgeden oluşuyor, icra komiteleri hem Kabardey’de hem Balkarya’da oluşturuluyor, başkent Nalçik oluyor. Her icra komitesi eşit temeline dayalı eşit sayıda milletvekili seçiyor. Ama Kabardey-Balkar tarihi boyunca tek bir kez olsun ülkenin ilk adamı Balkar olmadı. Balkarya kesinlikle kandırıldı. Üstelik gönüllü olarak birleşmeyi gösteren tek bir belge de yok. 1921’de Balkarya ile birleşme olasılığını Kabardey komünist partisi bürosu öngördü" dedi.
Babayev, Balkar Halkı İhtiyarlar Heyeti’nin cumhuriyet yönetimine,1922 kararının yerine getirilmesi talebiyle bir bildiri gönderdiğini, bu talep 1 Şubat 2009’a kadar görmezden gelindiği takdirde Balkarya’nın Kabardey’den ayrılması meselesinin gündeme getirileceğinin ifade edildiğini açıkladı.
Babayev’in düşüncesine göre, bunun için Kabardey-Balkar’da herhangi bir referanduma gerek yok: “Kanunun işlemesi için herhangi bir referanduma gerek var mı? Referanduma yapmamız gerekmiyor. Bizi mitinglerde insanlar destekliyor, bu hakkı bize onlar verdi."
Babayev ayrıca, bölgenin birleştirilerek büyütülme olasılığı ve ‘Rusya anayasasındaki kültürel özerklik anlayışının sağlamlaştırılmasıyla’ Kuzey Kafkasya bölgesinde bir bölge oluşturulması olasılığını ihtimal dışı görmüyor.
Belirtmek gerekir ki, Kafkasya haritasının değiştirilmesiyle ilgili tüm planlarda burada yaşayan Ruslarla ile ilgili hiçbir şey denilmiyor. Onların sayısı zaten Kuzey Kafkasya’da az ve daha azalıyor. Ve bu süreç sadece bölgenin birleştirilerek büyütülmesi fikriyle durdurulabilir. Birleştirerek büyütme ekonomik olarak da faydalı olacak, ama federal yönetim yerli prenslerden koltuklarını alacak mı ve onlar olayların böyle gelişmesine-kültürel özerkliğe dönüşmesini kabul edecekler mi? Görülen o ki, bunun gönüllüsü olmayacak.
Rusya devletinin oluşturulmasından uzun bir süre önce oluşturulmuş olan ‘parçala ve yönet’ sloganı Rusya’ya birkaç asır önce olduğu gibi, şimdi de Kafkasya’da pozisyonunu koruma konusunda imkan veriyor. Bundan dolayı onun için her türlü yerel düzeydeki milletler arası anlaşmazlıkların yayılmasını engellemek, eşit temellerde yeni oluşumlardan söz etmekten (ister ‘denizden denize Çerkesya’, ister ‘Büyük Karaçay’ olsun) daha basit. Her zaman için yerliyi, ekonomik başarısızlıkları konusunda, ortak ekmekten daha büyük lokma ısırmış olan komşunun suçlu olduğu konusunda ikna etmek, kendi adresine yönelik eleştirileri kabul etmekten daha kolay olmuştur. ÖZ/FT
Kaynak: Caucasus Times, 7 Aralık 2008. Çeviri: Ajans Kafkas
İbragim Dinayev
