Nalçik/Ajans Kafkas- Ekimde yapılacak Rusya genel nüfus sayımı öncesinde bazı Çerkes milli sivil örgütleri Çerkeslerin tek adlandırma altında toplanarak statülerini sağlamlaştırma çağrısında bulundu. Sivil örgütler ağırlıklı olarak Kabardey-Balkar’daki Kabardeylere, Adıgey’deki Adıgelere ve Krasnodar Kray’daki Şapsığlara sayım esnasında milliyetlerini ‘Çerkes’ olarak yazdırmayı öneriyor.
Adıge halkı 1920’de Sovyet yönetimi tarafından dayanaksız bir şekilde ‘Adıgey’, ‘Çerkes’ ve ‘Kabardey’ olarak bölünmüştü. Etnik kimliği Çerkes ortak paydasına buluşturma çabasıyla Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes ve Adıgey’deki Adıgelerin birleşmesiyle Çerkesya’nın kurulması yönündeki fikir jimnastiği de başa baş gidiyor.
Kavkazki-Uzel ortak isimle ilgili tartışmalara dair bir derleme yaptı:
Krasnodar Kray bölge Çerkes sivil örgütü Adıge Khase Başkanı Asker Soht: Ortak ‘Çerkes’ isminin kaydedilmesi siyasi projelere bağlı değil. Bu, anadilde istisnasız herkesin kendisini ‘Adıge’ olarak adlandırdığı halkın birlik gerçeğinin sadece tespitidir. Federasyonun bir cumhuriyeti olarak ortak Çerkesya’nın oluşturulması fikri sadece sanal bir proje. Bu sonucu, konunun ne Adıgey’de ne Kabardey-Balkar’da hiçbir düzeyde görüşülmüyor olmasına dayanarak çıkarıyorum.
Kabardey-Balkar Adıge Khase Başkanı Muhamed Hafıtse: Sayım esnasında Kabardey, Çerkes ve Adıgeylerin kendilerini Çerkes olarak yazdırması fikrini desteklemiyorum. Bu, bu isimlerden oluşan halkların yaşadığı Kabardey-Balkar, Adıgey cumhuriyeti isimlerine de uymuyor. Eğer halkları değiştirirsek, mantıki olarak cumhuriyetlerin isimlerini de değiştirmek gerekecek. Bundan dolayı bizim Ekim nüfus sayımında uzlaşmacı seçeneği seçmemiz, şu şekilde yazılmamız gerektiğini düşünüyorum: Çerkes kelimesi parantez içinde- Adıge olarak netleştirilerek, Kabardey-Çerkes, Adıgey-Çerkes. ‘Sadece’ Çerkes olarak yazılması fikrinin ‘Çerkesya’ adı altında ortak bir cumhuriyetin kurulması mücadelesinin adımlarından biri olduğu yönündeki düşünceyle ilgili olarak, bu fikrin sahipleri için bu adımın bu anlama geldiğini ihtimal dışı görmüyorum. Ama onlar yürürlükteki yasamanın bölgelerin ayrılmasına değil sadece sağlamlaştırılmasına izin verdiğini göz önünde bulundurmuyorlar.
Adıgey Parlamentosu Milletvekili Mugdin Çermit: Kabardey, Çerkes, Adıgey ve Şapsığlar için milliyetlerinin belirlenmesi gerektiğiyle ilgili karar boş yere doğmadı. Ama fikrin temeli olması için Dünya Çerkes Birliği, Rusya Bilimler Akademisi’ne bu problemin çözülmesi, net etnik grubun belirlemesi için başvurdu. İstişarelerin ardından Rusya Bilimler Akademisi’nden cevap geldi: Etnik olarak hepsinden çok kullanılan en iyi kelime ‘Çerkes’. Bu genel kabul görmüş bir kelime, sadece Rusya’da değil onun sınırları dışında da bilinen bir kelime. Şahsen ben, Adıgelerin milli aidiyetliklerini bu kelime ile özdeşleştirmeleri taraftarıyım. Gerçi bazı dalların kesinlikle kendilerini ‘Çerkes’ olarak adlandırmak istemedikleriyle ilgili net düşünceler var, örneğin Hakuçiler, Şapsığların dallarından biri. Açıkçası bu herkesin kendi şahsi meselesi, ancak DÇB bu kişilere kendilerin sadece ait oldukları halkın ismiyle değil ‘Çerkes’ ile de kaydettirmeleri talebiyle başvurdu, örneğin; ‘Şapsığ-Çerkes’ veya ‘Bjedug-Çerkes’.
Adıgeysk bölgesi Adıge (Çerkes) halkının milli geleneklerini canlandırma sivil örgütü Adıge Khase Başkanı İlyas Soobtsokov: Yapılacak sayımlarda milliyet bölümüne ‘Çerkes’ yazacağım. Çerkesya’nın ortak bir bölge olarak kurulmasına gelince, bu konu uzun süre tartışılabilir, ancak cevap bir tane olmalı- bu konuda Rusya’nın tavrı açık olmalı. Objektif olmak gerekirse, yüzyıllar boyunca Çerkesler Kafkasya’nın diğer halklarından farklı olarak Rusya ile ilişkilerinde her zaman onun tarafında oldu. Maalesef Rusya Kafkasya savaşları döneminde Çerkeslerin iyi münasebetlerine ihanet etti ve tarihin şu aşamasında hatayı tekrarlamamak lazım. Çerkesler Rusya için- Kafkasya’da istikrar sağlayıcı faktör ve Orta Doğu, Türkiye’ye karşı dış politikada kesinlikle güçlü etkili lobi. Çerkes meselesinde Rusya’nın olumlu pozisyonu, hiç şüphesiz Çerkes toplumundaki ekstremist düşüncelerin kesilmesi ve Rusya yanlısı düşüncelerin gelişmesi konusunda Çerkes milli hareketleri için temel bir argüman olabilirdi.
Karaçay-Çerkes sivil hareketi Adıge Khase gençlik kolu başkanı Timur Jujuyev: Söz konusu olan şey, tüm dünyanın Çerkesler olarak bildiği halkın tarihi mirası bu isimle tarihe geçti. Halkın kimliği için, kültürünü, dilini, yaşadıkları dine bağlı olmadan (örneğin, Mozdok Kabardeyleri-Hıristiyan) manevi birliklerini koruma konusunda ortak adlandırmanın önemi büyük. Ve Rusya halkı bizim kesilmiş küçük etnik gruplar değil, Rusya’da sayıları 1 milyona yaklaşan tek bir halk olduğumuzu anlayacak. Diasporada böyle bir problem yok, orada tüm Adıgey etnik grupları kendilerini Çerkes olarak adlandırıyor. SSCB’de bizi suni olarak ayırdılar, şimdi biz bu hatayı düzeltmek istiyoruz. Dünyanın bir çok halkları- Ruslar, Almanlar, Fransızlar, İtalyanlar vs. tarihlerinde bu tür etapları geçtiler ve aynı adda birleştiler.
Adıgey Adıge Khase sivil örgütünden bir temsilcisi: Belki bazıları ‘milliyet’ bölümüne ‘Çerkes’ yazmayı istemeyecek, ancak 2002 sayımında Adıgelerin birçoğunun bu bölüme ‘Bjedug’, ‘Şapsığ’ vs. yazarak yaptıkları hatayı tekrarlamamalıyız, üstelik onlar kendilerine daha çok etnik olarak değil coğrafi prensibine göre milliyet ‘oluşturdular’. Özellikle bu tür düşünülmeyen adımlar bir çok açıdan Adıge halkının istatistiksel bütünlüğünün öğrenilme imkanına negatif etki etti. Etnik ve soy aidiyetliği konusunda farklılıklar olabilir. Bundan dolayı biz sayımda bu konuda ortak bir pozisyon takınmalıyız. RE/ÖZ/FT
