Kuzey Kafkasya cumhuriyetleri
Kuzey Kafkasya’da yer alan ve isimlerini andığımız cumhuriyetleri hatırlamakta, kısaca tanıtmakta fayda var demiştik. Tanıtalım:
Adigey Özerk Cumhuriyeti
Kafkas sıradağlarının kuzeyinde bulunan bölgeye Adigey adı veriliyor. Adigey, Slav kökenli nüfusun çoğunlukta olduğu bir ülke. 500 bin nüfusun yüzde 25’i Adigelerden, diğerleri ise çoğunluğu Ruslar olmak üzere başka kavimlerden. Rusça ve Batı Çerkesçesi resmi dil olarak kabul edilmiş. 7800 kilometrekare yüzölçümüne sahip Adigey’de ülke ekonomisinin motor gücünü doğal gaz rezervleri oluşturur. Daha sonra tarım ve hayvancılık geliyor. Başkent Maykop ve çevresi, kaplıcalar diyarı aynı zamanda. İslam, bölgede 15 ve 16’ncı yüzyıllarda Kırım Tatarları aracılığı ile yayılmış. Adigeler Hanefi mezhebine mensup. Müslümanlar dini faaliyetlerini ‘Adigey Cumhuriyeti ve Krasnador Bölgesi Müslümanları Dini İdare Başkanlığı’ marifetiyle yürütüyor. Dini hayatın her geçen gün canlandığı Adigey’de 50 civarında cami ve mescit var.
Karaçay-Çerkesya Özerk Cumhuriyeti
Rusya’nın güneybatısında yer alan 14 bin kilometrekarelik Karaçay-Çerkesya 500 bin nüfusa sahip. Başkenti Çerkessk. Halkın yüzde 40’ını Karaçaylar, yüzde 11’ini Kabardeyler, yüzde 7’sini Abhazlar, yüzde 4’ünü Nogaylar, yüzde 34’ünü ise Ruslar ve diğer (Osetler, Ukrayna Kazakları) halklar oluşturuyor. En büyük ekonomik kaynağı hayvancılık. Sonra hububat, şeker pancarı ve ayçiçeği… Sanayi alanında ise petro-kimya başı çekiyor. Konuşulan başlıca diller; Karaçay-Balkar Türkçesi, Kaberdeyce, Rusça, Nogay Türkçesi, ve Abhazca. Bölgede yaşayanların yüzde 65’i Müslüman ve Hanefi, diğerleri ise Ortodoks Hıristiyan. Müslümanların bir müftülük teşkilatı, 150’ye yakın camisi ve mescidi var. Bir de 1993 yılından bu yana faaliyette olan bir İslam Enstitüsü bulunuyor. (İmam Ebu Hanife İslam Enstitüsü)
Kuzey Osetya Özerk Cumhuriyeti
700 bin nüfuslu Kuzey Osetya, 8 bin kilometrekare toprağa sahip. Başkenti Vladikavkaz. Başlıca gelir kaynakları tarım ve hayvancılık. Makine imalatı, madencilik, kereste, halıcılık ve cam üretimi de ekonomik faaliyetler arasında. Halkın yüzde 63’ü Oset, yüzde 23’ü Rus, yüzde 3’ü ise İnguş. Ülkede ayrıca Ermeniler, Ahıska Türkleri, Gürcüler ve başka halklar yaşıyor. Başlıca konuşulan diller; Osetçe ve Rusça. Halkın yüzde 33’ü Müslüman ve Hanefi, yüzde 67’si Ortodoks. K. Osetya’da ‘Kuzey Osetya Müslümanları Dini İdare Başkanlığı’ ismi ile bir müftülük teşkilatı ve camilerde görev yapan 30’a yakın imam bulunuyor.
Çeçenistan Özerk Cumhuriyeti
Efsanevi lider Cahar Dudayev’in ülkesi Çeçenistan, Kafkas Dağları’nın kuzey kanadında yer alır. Başkenti Grozni (Coharkala). 16 bin kilometrekare yüzölçümüyle 1 milyon 200 bin civarında nüfusa sahip. Petrol sanayiinde gelişme göstermiş. Halkın yüzde 93’ünü Çeçenler, geri kalanları ise Ruslar ve diğer kavimler oluşturuyor. Çeçence ve Rusça konuşulan en yaygın diller. Bölgeye İslam ağırlıklı olarak Dağıstan üzerinden ulaşmış. Kafkasya’nın pek çok yerinde olduğu gibi Çeçenistan’da da İslam tasavvuf üzerinden yayılmış. Bugün de tasavvufun etkisi büyük. Halkın çoğunluğu Şafii, çok azı Hanefi. ‘Çeçenistan Cumhuriyeti Müslümanları Dini İdare Başkanlığı’ ismi ile bir müftülük teşkilatı, ayrıca ‘Grozni Kunte Hacı İslam Üniversitesi’ ve ‘Kurçaloy İslam Enstitüsü’ var.
İnguşetya Özerk Cumhuriyeti
Başkenti Magas olan 520 bin nüfuslu İnguşetya, 4 bin kilometrekare toprağıyla Rusya Federasyonu’nın en küçük ve en fakir federal birimi. Gürcistan, Çeçenistan ve K. Osetya ile ortak sınırları var. Tarım ve hayvancılık başlıca gelir kaynağını oluşturuyor. Tamamı İnguş ve Çeçenlerden oluşan halkın yüzde 99’u Müslüman ve Şafi. Başlıca konuşulan diller; İnguşça, Çeçence ve Rusça. Bu bölgeye de İslam, ağırlıklı olarak Dağıstan üzerinden ulaşmış. ‘İnguşetya Cumhuriyeti Müslümanları Dini İdare Başkanlığı’ ismi ile bir müftülük teşkilatı, 200 cami, 2 İslam üniversitesi ve 35 medrese bulunmakta. Rusya Federasyonu’nda dini hayata bağlılığın canlı olduğu yerlerden biri.
Dağıstan Özerk Cumhuriyeti
Kafkasya’nın en karmaşık etnik ve kültürel yapısına sahip ülkesi. Başkenti Mahaçkala. 50 bin kilometrekarelik yüzölçümü ve aynı zamanda 3,5 milyon nüfusuyla en kalabalık Kafkas ülkesi. Dağıstan ekonomisi tarım ve endüstri üstüne kurulu. Yüzde 90’ı Müslüman, yüzde 10’u Hıristiyan. Nüfusun yüzde 30’unu Avarlar, yüzde 16’sını Darginler, yüzde 15’ini Kumuklar, yüzde 13’ünü Lezgiler, yüzde 5’ini ise Ruslar teşkil ediyor. Ayrıca Laklar, Tabasaranlar, Ahıskalılar, Nogaylar ve Azeriler Dağıstan’da yaşayan halklardan bazıları. 30’a yakın dil konuşuluyor. Onlardan bazıları; Rusça, Agulca, Avarca, Azerice, Çeçence, Dargince, Kumukça, Lakça, Lezgice, Nogayca, Rutulca, Tabasaranca, Tatça ve Tsahurca… Dağıstan’a İslam Hz. Ömer döneminde ulaşmış. Bugün 40 civarında sahabe kabrinden söz ediliyor. 1800’lü yılların sonuna doğru Dağıstan’da yaşayan halkın tamamına yakını İslam’ı kabul eder. Bunda tasavvufun büyük etkisi vardır. Dağıstan’da tasavvuf bugün de çok yaygın. Halkının büyük çoğunluğu Şafi olmakla birlikte başta Nogaylar ve Kumuklar olmak üzere diğer Türk boyları arasında Hanefilik yaygın. Derbent bölgesinde az sayıda Şii bulunuyor. ‘Dağıstan Müslümanları Dini İdare Başkanlığı’ ismi ile bir müftülük teşkilatı var. 2 bin civarında camisi ve 11 İslam üniversitesi ile dini hayatın en canlı olduğu yerlerin başında geliyor.
Kalmukya Özerk Cumhuriyeti
Kalmukya, 76 bin kilometrekare yüzölçümü ile 300 bin nüfusa sahip. Başkenti Elista. Aynı zamanda Rusya Federasyonu’nda Budizm’in en yaygın olduğu bölge. Kalmuklar Moğol kökenli ve 1600’lü yıllardan beri bu coğrafyada yaşıyorlar. Halkın yüzde 54’ünü Kalmuklar, yüzde 36’sını Ruslar, yüzde 10’unu ise Türkler, (Ahıska Türkleri, Özbekler, Kazaklar, Kırgızlar ve Azeriler) Avarlar, Darginler ve Çeçenler oluşturuyor. Kalmukça ve Rusça yaygın diller. 50 bin civarında Müslümanın yaşadığı ülkede ‘Kalmuk Müslümanları Dini İdare Başkanlığı’ ismi ile bir müftülük teşkilatı ve 8 mescit bulunuyor.
Stavrapol Kray
3 milyon nüfusun yaşadığı bölgenin başkenti Stavrapol, yüzölçümü 66 bin kilometrekare. Halkı ağırlıklı olarak Ruslardan oluşuyor. Ayrıca Ermeniler, Ukreynler, Karaçaylar, Dağıstanlılar, Ahıska Türkleri, Türkmenler, Nogaylar, Kabardeyler, Çeçenler, İnguşlar ve Tatarlar da bölgede yaşayan halklardan. Müslüman nüfus 600 bin civarında. Ekserisi Hanefi olan Müslümanlar, ‘Stavrapol Bölgesi Müslümanları Dini İdare Başkanlığı’na bağlı olarak faaliyetlerini yürütüyor. 30 civarında cami ve mescit var.
Krasnodar Kray
Krasnodar Krayı, Rusya Federasyonu içerisinde federal bir yönetim birimi. Kuzeyde Rostov oblastı, doğusunda Stavropol Kray ve Karaçay-Çerkesya Cumhuriyeti, güneyinde Kafkas Dağları ve Gürcistan’dan tek yanlı ayrılıp bağımsızlık kararı alan Abhazya Cumhuriyeti ile çevrili. 76 bin kilometrekare yüzölçümü, nüfusu 5 milyon. Yönetim merkezi Krasnodar. Halkın yüzde 85’ini Ruslar, yüzde 5’ini Ermeniler, geri kalanını ise Ukreynler, Rumlar, Belaruslar, Gürcüler ve Almanlar oluşturuyor. 100 binin üzerinde Müslüman nüfus Tatarlar, Adıgeler, Meshetler, Azeriler, Kürtler, Çerkesler, Lezgiler, Şapsığlar, Çeçenler, Kırım Tatarları, Özbekler ve Başkurtlardan oluşuyor.
Abhazya Cumhuriyeti
Karadeniz’in doğusunda, kuzeybatı Kafkasya’da yer alır. Abhazlar en az Kafkasya’da yaşayan diğer halklar kadar Rusya’nın sürgün politikasına maruz kalmış bir halk. Adını, bugün de bölgenin halkı olan Abhazlardan alıyor. Gürcistan’a bağlı özerk bir cumhuriyet olarak kabul edilen Abhazya, Gürcülerle 1992 yılında başlayan savaşın ardından, 1994 yılında bağımsızlığını ilan etti. 2008’de Rusya, ardından Nikaragua ve Venezüella tarafından tanındı. 8600 kilometrekare yüzölçümüne sahip, başkenti Sohum. Abhazca ve Rusça resmi dil olarak kabul edilmiş. Yaklaşık 300 bin nüfusun çoğunluğu Ortodoks Hıristiyan. 70 bin civarında Müslüman yaşıyor. Ekonominin ana sektörlerini petrol, turizm, tarım ve gıda sanayi oluşturur. Abhazya’da yaşayan başlıca topluluklar; Abhazlar, Gürcüler, Ruslar, Ermeniler ve Rumlar.
Gelelim Kabardey-Balkarya’ya…
Kaynak: Diriliş Postası
